joylashgan bo‘ladi va vaqt o‘tishi bilan tasodifiy ravishda o‘zgarib turadi. Bu holda fazalar farqi
tebranish tekisligi ham xaotik ravishda o‘z holatini o‘zgartirib turadi. Tabiiy yorug`likdan
qutblangan yorug`lik olish uchun yorug`lik to`lqinining E vektori muayan aniq bir yo`nalishi
bo`ylab tebranadigan bo`lsin. Bunday sharoitlarni o`zida mujassamlashtirgan qurilmalar
polyarizatorlar deyiladi.
1) tushayotgan yorug`lik nuri bilan Bryuster burchagi hosil qiladigan tarzda joylashtirilgan
dielektrikning yassi sirtidan polyarizator sifatida foydalanish mumkin. Shisha plastinka uchun
Bryuster burchagining qiymati 56 gradusga teng. bunda nur to`liq qutblangan bo`ladi.
2) anizatrop jismga tushayotgan yorug`lik ikki yassi qutblangan nurga ajraladi. Biror usul
yordamida bu nurlardan birini yo`qotsak, jismdan faqat bitta qutblangan nur chiqadi xolos.
3) anizatrop kristallanish yorug`likni ham o`zgacha ya`ni oddiy va g`ayrioddiy nurlarning
yutilishi bir xil bo`lmaydi. Dixroizm deb ataladigan bu hodisa tufayli ba`zi kristallarda yassi
qutblangan nurlardan biri butunlay yutiladi.
4) polyarizator sifatida polyarizatordan ham foydalaniladi. Polyaroid yupqa pelluoid
plyonkasidan iborat bo`lib, unga tebranishning ingichka kristallari kiritilgan bo`ladi.
3
.Tushish va sinish burchaklarining kichik qiymatlarida I
⊥
I
||
shart bajariladi, lekin va
larning kata qiymatlarida I
⊥
I
||
bo‘ladi. Shunday qilib ikki muhit chegarasidan aks etgan va
singan nurlarning intensivligi tushayotgan nurning qutblanish holatiga bog‘liq ekan, demak bu
chegaraga qutblanmagan, ya'ni tabiiy nur tushayotgan bo‘lsa, aks etgan va singan nurlar qisman
qutblanadi. Bu holda aks etgan nurda tushish tekisligiga ko‘ndalang yo‘nalishda tebranishlar
ko‘proq bo‘lsa, singan nurda tushish tekisligiga parallel bo‘lgan tebranishlar ko‘proq bo‘ladi.
Agar: +=/2 (1)
shart bajarilsa tg(+)= va I
||
=0, ya'ni aks etgan nurda tushish tekisligiga ko‘ndalang bo‘lgan
tebranishlar bo‘ladi. Aks etgan nur to‘la qutblangan bo‘lsa, bu holda:
sin α
sin γ
=
n
2
n
1
= 𝑛
21
va (1) formuladagi shartdan quyidagi ifodani olamiz:
tg
B
=n
21
(2)
Agar nurning tushish burchagi =
B
Bryuster burchagiga teng bo‘lsa, aks etgan yorug‘likda
faqat tushish tekisligiga ko‘ndalang yo‘nalishda tebranuvchi to‘lqin qoladi va bunday
burchakka to‘la qutblanish burchagi deyiladi. (2) formula bilan ifodalangan munosabatni
Bryuster
qonuni deyiladi. (2) formuladan kelib chiqadigan natijani ko‘raylik. Bryuster qonuniga
asosan yassi qutblangan to`lqin (lazer nurlanish) ikki muhitga Bryuster burchagi
B
ostida
tushayotgan bo`lsin va unda
E elektr maydon vektori tushish tekisligida tebranayotgan bo`lsa
aks etgan nur intensivligi nolga teng bo‘ladi.
4.
Yorug`likning, kub simmetriyali strukturadan tashqari, shaffof kristallardan o`tishida nurning
ikkilanib sinish hodisasi ro`y beradi. Buning ma'nosi shundan iboratki yorug`lik shaffof
kristalldan o`tishida ikki nurga (oddiy va g`ayrioddiy) ajraladi. Umuman, nurlar turli tezlik
bilan, hamda turli yo`nalishlarda tarqaladi. Bunday kristallar anizotrop kristallar bo`lib, ularda
shunday yo`nalish borki, bu yo`nalishda oddiy va g`ayrioddiy nurlar ajralmasdan bir xil tezlik
bilan tarqaladi. Bu yo`nalish kristallning bosh optik o`qi deyiladi. Kristallning bosh optik o‘qi
yo`nalishida, hamda unga ko`ndalang yo`nalishdagi dielektrik singdiruvchanlik mos ravishda ||
va ⊥ bo`lib, ular o`zaro teng bo`lmasa, bunday kristalga anizotrop kristall deyiladi.
Kristallga elektr vektori E ning tebranishi, tekislikda bo`lgan nur tushayotgan bo‘lsin.
Kristallda E vektor ikki E
o
va E
tashkil etuvchilarga ajralib turli tezliklarda tarqaladi va
qalinlikni o‘tishda ular orasidagi faza farqi
2
teng bo‘ladi. Agar tushayotgan nurdagi elektr
vektori E ning tebranish tekisligi P bilan
plastinka optik o‘qi orasidagi
Do'stlaringiz bilan baham: