Shaqiriwga shekemgi baslangish tayarliq

V bap. ASKERIY XIZM ETSHILER HAM OLAR ARASINDAGI
QATNASIQLAR. ASKERIY INTIZAM
Tariyxtan belgili bolganmday, ulli sarkardalar ozinih armiyasin basqa- 
nwda belgili bir mzam-qagiydalardi engizgen. Bugan tiykar etip, Amir 
Temurdih tuziklerin keltiriwimiz mumkin. 01 ozinih tuzuklerinih ekinshi 
boliminde atli askerlerdi uslap tunw, olardi basqanw maselelerine aynqsha 
itibar bergen. Amir Temurdih mamleket ham armiyam basqanwdagi 
tajiriybeleri dhnya mamleketlerinde ken kolemde paydalamlgan. Tuzuk- 
lerdih 1628-jili Hindstanda, 1783-jili Angliyada, 1868-jili Iranda, 1894-jili 
Rossiyada basip shiganliwi bumn jarqin misali. Sonday-aq, koplep mam- 
leketlerdih armiyalan Ustavlarga az bolsa da, tiykar salgan.
35

---

Quralli Kushlerimizde askeriy xizmetshilerdin omirin, kilndelikli 
turmis iskerligin, jeke shart-sharayatlarm sholkemlestiriw, adep-ikramliq 
normalann ham askeriy intizamdi bekkemlew, askeriy xizmetti sholkemles- 
tiriw, otew jol-jobalann tartipke saliwshi, sonday-aq, bolim ham bolimshe- 
ler jawingerlik hareketlerinin tiykarm belgilep beriwshi rasmiy normativlik- 
huqiqiy hiljjet — bul uliwma askeriy Ustavlar.
Askeriy Ustavlar jawingerlik Quralli Kushlerdin bolim ham bolimsheleri 
turlerinin jawingerlik tayarliq tiykarlann ham jawingerlik hareketlerin alip 
banwin belgilep beredi. Uliwma askeriy Ustavlar askeriy xizmetshilerdin 
oz ara qatnaslann, olardin uliwma lawazimlarma tiyisli waziypalan ham 
huqiqlan, ishki garnizonliq ham qarawilliq xizmetlerin atqanw tartiplerin 
ham basqalardi belgilewshi Quralli Kilshlerdin barliq tiirleri ushin uliwma 
qagiydalar bolip esaplanadi.
6zbekistan Respublikasi Prezidenti — Quralli Kiishlerdin Joqan Bas 
Komandiri Parmanma muwapiq, 1996-jil 9-oktyabrde tomendegi tiykargi 
uliwma askeriy Ustavlar tastiyiqlandi: 6zbekstan Respublikasi Quralli 
Kiishlerinin Tshki xizmet Ustavi, 6zbekstan Respublikasi Quralli Kiish- 
lerinin Tartip-intizam Ustavi, 6zbekstan Respublikasi Quralli Kiishler- 
inin Garnizonliq ham qarawilliq xizmeti Ustavi, 1996-jil 14-oktyabrde 
Qorgamw ministrinin buyngi menen 6zbekstan Respublikasi Quralli 
Kiishlerinin Sap Ustavi amelge kirgizildi.
Harbir Ustav askeriy turmisimn bir bagdarm tartipke salip turadi. Mase- 
len, Ishki xizmet Ustavinda askeriy xizmetshilerdin uliwma waziypalan ham 
olar arasindagi qatnasiqlar, ishki tartip qagiydalan, lawazimli shaxslardin 
waziypalan, kiindelikli turmis ham xizmet korsetiw sharayatlan, askeriy 
xizmetshilerdi ornalastinw, olar tarepinen ishki xizmetti alip banw mase- 
leleri korsetilgen.
Quralli Kushlerdin Tartip-intizam Ustavi askeriy intizammn ahmiyetin, 
askeriy xizmetshilerdin ogan boysimw boyinsha minnetlerin, xoshametlew 
ham intizamli tasirlerdin korinislerin, komandirlerdin (basliqlardin) olardi 
qollamw boyinsha huqiqlarm, sonday-aq, usinis, arza ham shagimlardi 
beriw, olardi korip shigiw tartiplerin amqlap beredi.
Uliwma askeriy Ustavlar ishinde Garnizon ham qarawilliq xizmeti 
Ustavi aynqsha orm tutadi. 01 qarawilliq xizmetin jawingerlik waziypani 
otew dep belgilep, xizmetti sholkemlestiriw ham atqanw, lawazimli shaxslar 
ham askeriy xizmetshilerdin waziypalan, armiya qatnasiwindagi ilajlardi 
otkeriw siyaqli maselelerdi oz ishine aladi.
Sap Ustavi sapqa tunw ham juriw usillan, qural menen ham quralsiz 
hareket etiw, kishi bolimshe ham askeriy bolimlerdih piyada ham mashi- 
nalarda sap tartiwi, askeriy salemlesiwdi orinlaw, sap korigin otkeriw tar-
36

---

tibi, askeriy xizmetkerlerdin sapqa tunw aldinan ham sapqa turiwdagi 
waziypalan, olardi sapqa tunw ham juriwge uyretiw talaplan, sonday- 
aq, askeriy xizmetshilerdin sawash maydamnda hareketleniw usillan ham 
dushpan tosattan hujim etken waqittagi is-hareketlerin belgilep beredi.
6zbekistan Respublikasi bazar ekonomikasina tiykarlangan huqiqiy 
demokratiyaliq jamiyet qunw jolinan barmaqta. Quralli Kushlerde barliq 
huqiqiy ham adep-ikramliq normalar uliwma askeriy mzamlarda bel- 
gilengeni ushin harbir askeriy xizmetshi om jaqsi uyreniwi ham boysimwi 
ham juwapkershilik penen ormlawi kerek. Ustav askeriy jetiskenlikler gire- 
wi esaplanadi. Askerler arasinda, «Ustav boyinsha xizmet etsen, hurmet- 
itibarga iye bolasan!», degen gap bar.
5.1. Askeriy xizmetshilerdih uliwma minnetleri. Askeriy darejeler ham
ayriqsha belgiler. Basliqlar ham boysmiwshilar. tflkenler ham kishiler
tuwridan-tuwri ham tikkeley basliqlardih huqiqlari ham waziypalari.
Askeriy xizmetshi
— haqiyqiy askeriy xizmetti ormlawshi shaxs esap- 
lanadi. 01 Watannm, garezsiz Qzbekistan Respublikasinm qorgawshisi, 
Qzbekistan Respublikasi Quralli Kushlerinde askeriy xizmetshiler ask- 
er ham matroslar, serjantlar ham oficerler (kishi, aga, joqan) quramina 
bolinedi.
Askeriy xizmetshi oz Watamn qorgaw bansinda jeke juwapkerlikke iye. 
Qzbekistan Respublikasi Quralli Kushlerinih askeriy xizmetshileri xizmet 
babinda mzamlar, askeriy ustavlardin talaplarma boysinadi ham siyasiy 
maqsetlerdi gozlewshi basqa jamiyetlik sholkemler ham birlespelerdih isleri 
menen baylamsli bolmaydi.
Askeriy xizmetshiler tomendegilerge:
Qzbekistan Respublikasimn «Qorgawshisi» degen joqan darejesin 
hurmet penen aqlawga, Quralli Kushlerdih, oz askeriy boliminih ar-namisi 
ham jawingerlik danqin, oz askeriy darejesinin abirayin qadirlewge, as- 
keriy antqa sadiq boliwga, xalqina pidayilarsha xizmet etiwge, Qzbekistan 
Respublikasimn mamleketlik garezsizligi ham aymaqliq phtinligin mart- 
lik, sheberlik penen sohgi tamshi qam qalgansha, hatte omirin ayamastan 
qorgawga, askeriy waziypam ormlawga; mamleket Konstituciyasina, as- 
keriy ustavlardih talaplarm ormlawga; Qzbekistan Respublikasin qorgaw 
waziypalarm onnlaw menen baylamsli askeriy xizmet qiymshiliqlarma 
turaqliliq penen shidawga; askeriy kasip bilimlerin turaqli iyelewge, ozinih 
oqiw askeriy sheberligin jetilistiriwge; ozine isenip tapsinlgan qural-jaraq 
ham askeriy texnikam biliwi, olardi barhama tayarliqta saqlawga, aske- 
riy mhlikti asirawga; hadal, intizamli, er jhrek boliwga, askeriy minnetti
37

---

atqanw waqtinda aqilga muwapiq baslamalar korsetiwge; komandirlerge 
(basliqlarga) sozsiz boysimwga ham olardi sawashta qorgawga, askeriy bolim 
jawingerlik bayragin qorgawga; askeriy jiiris-tuns qagiydalanna boysimwga 
ham askeriy salemlesiwdi ormlawga, tartip boyinsha taza ham azada kiyi- 
niwge, watandi siiyiwshilik ruwxinda boliwga, xaliqlardin internacionalliq 
dosligin qadirlewge, milletler ham elatlar ortasinda dosliqti bekkemlewge 
imkamyat jaratiwga majbiir.
Askeriy xizmetshi Watanga xizmet etiw bansinda ansat joldi izlemew- 
ge, oz hiijdam, basliqlar ham joldaslan arasinda Ozbekistan Respublikasi 
puqarasina jat bolgan aldawshiliq, otirikshilik jollardi qollamwi awir 
qaterlerge alip keliwi miimkin. Xaliqtin «Watanga xizmet etiw —muqad- 
des minnet», «Omirde en tiykargisi — Watanga hadal xizmet etiw» siyaqli 
danaliqlarma amel yetiwi kerek.
Askerlerdin oz komandirin qadirlewi, askeriy doshqtin en joqan 
paziyleti esaplanadi. Har tiirli apat jiiz beriwi miimkin bolgan jagdaylarda 
komandirdin omirin saqlaw ham qawip qaterden qutqanwga barqulla tayar 
tunw kerek. Sawash maydanmda komandirdi qorgaw Quralli Kiishlerdegi 
askerlerdin en ajayip dasturlerinen biri. «Oziridi emes komandirdi qutqar», 
«Komandirdi qorga sawashta, oziridi saqlaganday turmista» sozleri askerler 
arasinda biykarga aytilmaydi.
Askeriy xizmetshi dosliqti hrirmetlewge, oz omirin ayamastan joldaslarm 
qawip-qaterden qutqanwga, harbiriniri ar-namisi ham qadir-qimbatin 
hiir-met etiwge, ozine ham basqa askeriy xizmetshilerge turpayiliq ham 
azaplawga jol qoymawga, olardi llayiqsiz qilmislardan tiyip qaliwga rnajbur. 
Xaliq tarepinen tomendegi sozler biykarga aytilmagan: «Dos arttirsari — jeri 
iske eriseseri», «Sawashta dostiridi quwatlasari — ozirinen qaterdi quwgan 
bolasari», «Joldaslanria jardemiri — vzvod abirayin asirgamri». Askeriy 
xizmetshi askeriy xizmet qawipsizligi talaplarma, awinw, jaraqat aliw 
ham kiiyiwden saqlaw ilajlarma amel etiwi, har krini fizikaliq shimgiwi, 
shimgiwda korgenlerin jetilistiriwi, ziyanli adetlerden (shegiw ham ishiw- 
shilikten) tiyiliwi kerek.
Askeriy xizmetshi jawingerlik hareketler payitinda, hatteki oziniri aske- 
riy boliminen alista ham toliq qorshawga tiisken bolsa da, tutqinga tri- 
siwden qutiliw ushin dushpanga qatari qarsiliq korsetiwge, ol sawashta as- 
kerlik minnetin aqirina shekem ormlawga majbiir.