Shamsiyeva nozima shermat qizi "ishlab chiqarishni modernizatsiyalash jarayonida yangi korxonalarni tashkil etish"

1.
 
Ko’ngilli ravishda ish bilan band bo’lmagan, er-xotindan birining, ota-
onasi va boshqalarning mablag’lari hisobiga yashaydigan fuqarolar; 
2.
 
Noilojdan ish bilan band bo’lmagan xodimlar kiradi, ular o’z navbatida 
quydagilarga: a) mustaqil ravishda ish qidirayotganlar; b) ish bilan band 
xizmati yordamida ish qidirayotgan; rasmiy maqomga ega bo’lgan 
ishsizlik yuzasidan nafaqa oladigan ishsiz fuqarolarni o’z ichiga oladi. 
“Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida”gi Qonun 1992 yil 13 yanvarda 
qabul qilingan bo’lib, unga 1998 yil 1 mayda ba’zi o’zgartirishlar va qo’shimchalar 
kiritiladi. Qonunda aholining ish bilan bandligining asosiy printsiplari ifodalab 
berilgan, bu tamoyillar ish bilan bandlik munosabatlariga bozor xususiyatidan 
kelib chiqadi va bir necha tamoyillar bilan ifodalanadi. Birinchi tamoyil 
fuqarolarning unumli va ijodiy mehnat qilishiga bo’lgan o’z qobiliyatlaridan 
foydalanishdan iborat favqulodda huququdir. Mehnat qilishga majbur etishga 
(qanday shaklga bo’lmasin) yo’l qo’yilmaydi. Faqat qonunda alohida belgilangan 
hollar bundan mustasnodir.
Respublikamiz uchun mehnatga qobiliyatli aholining ish bilan bandligini 
oshirish bo’yicha muammoni hal qilishning eng samarali vositalaridan biri bo’lgan 
mehnat bozorining ijtimoiy-iqtisodiy mazmunini tadqiq qilish katta ilmiy-amaliy 
ahamiyatga ega. ularni o’rganish quyidagi demografik va ijtimoiy-iqtisodiy 
vaziyatlarning inobatga olinishini taqozo etadi: 

respublikada mehnatga qobiliyatli aholining 60% dan ortig’i qishloq 
joylarda yashaydi va yalpi ichki mahsulotning (YaIM) 40% dan ko’prog’ini ishlab 
chiqaradi; 

noqishloq xo’jaligi ishchi joylari yetishmasligi sababli ish bilan band 
bo’lmagan qishloq mehnat resurslari ulushi respublikaning ish bilan band 

---

69 
bo’lmagan butun aholisining 60% dan ortig’ini tashkil qiladi va ularning soni 
o’smoqda; 

mehnatga qobiliyatli, ish bilan band bo’lmagan qishloq mehnatkashlari 
malakasi va safarbarligining pastligi ularning yashash joylaridan shaharga va 
mamlakatning kam mehnat bilan ta’minlangan hududlariga hamda xorijiy davlatlar 
obyektlariga qarab harakat qilishlariga asosiy to’siq bo’lmoqda;

mehnat resurslarining sonini mehnatni tatbiq etish mintaqalarga nisbatan 
tezroq o’sishi yashirin ishsizlikni, ayniqsa, qishloq xo’jaligida ishchi kuchini taklif 
etish unga talabdan oshib ketadigan darajada ko’payishiga bevosita yordam beradi; 

qayta ishlash sanoati, qurilish va xizmat ko’rsatish korxonalari hamda 
xususiy xo’jaliklarda yangi ishchi joylarini yaratish yo’li bilan ishchi kuchi talabi 
va taklifi o’rtasidagi rasional nisbatni ta’minlash uchun haqiqiy imkoniyatlar 
mavjud. 
Bozor iqtisodiyotiga o’tish davri sharoitlarida mehnat bozorini «mehnatga 
qobiliyatli» ishchi kuchini xarid qilish-sotishni amalga oshiruvchi tizim sifatida 
ko’rib chiqish o’rinli emas. Shuning uchun u ijtimoiy yo’naltirilgan bozor 
iqtisodiyoti va ijtimoiy mehnat sohasining ochiq, murakkab, ko’p aspektli va 
o’suvchi tizimchasi bo’lib, ishchi kuchiga talab va taklifning hajmi, tarkibi va 
nisbatini shakllantiruvchidir. Mazkur bozor ishchi kuchiga talab va aholining 
taklifini tartibga solishda bevosita ishtirok etadi va oqilona bandlikning 
shakllanishi hamda ishsizlikni kamaytirishga ko’maklashadi.
 
Mehnat bozori tarkibiy qismining asosiy elementlariga quyidagilar kiradi: ishchi 
kuchiga talab va uning taklifi, qiymati, bahosi va yollashdagi raqobat. 
Talab
iqtisodiyot 
tarmoqlari, ishlab chiqarish - ijtimoiy infratuzilmasi va boshqa sohalarning mehnat 
bozoriga buyurtma bergan, ish haqi fondi, shaxsiy yordamchi xo’jaliklardan daromadlar 
va boshqa hayotiy vositalar bilan ta’minlangan ishchi kuchi