Shamsiyeva nozima shermat qizi "ishlab chiqarishni modernizatsiyalash jarayonida yangi korxonalarni tashkil etish"

N
a
=( F
1
 – F
t
) / (T
a
 * F
1
) * 100 % 
bu yerda:
N
a
 – 
amortizatsiya normasi
F
1
– asosiy fondlarning dastlabki yoki tiklash qiymati; 
F
t
– asosiy fondlarning tugatish qiymati
T
a
– asosiy fondlarning normative ishlash muddati (amortizatsiya vaqti) 
Amortizatsiya normasining darajasi asosiy fondlarning eskirgan qismini 
tiklash uchun resurslar hajmini aniqlaydi. Amortizatsiya normasi bilan asosiy 
fondlarning aylanish tezligi belgilanadi va ularni qayta ishlab chiqarish jarayoni 
jadallashtiriladi. 
Asosiy fondlarning to’liq tiklashni amortizatsiya ajratmalar jami qo’ydagi 
formulaga asoslanib hisoblanadi: 
A
a
= N
a
* F 
Bu yerda: 
N
a
 – 
amortizatsiya normasi
F – asosiy fondlarning o’rtacha yillik qiymati.
Qo’ydagi 2.3.2 – jadvalda korxonaning ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish 
darajsi aks ettirilgan.

---

54 
2.3.4 – Jadval
“Sino” OAJ korxonasining asosiy fond va ishlab chiqarish quvvatidan 
foydalanish ko’rsatgichgi. 
 
2010 
2011 
Farq
Asosiy fondlarning o’rtacha 
qiymati ming. So’m. 
10 162660 
6 176899,5 
+3985761 
Eskirish summasi
2 468 584 
2 895165,5 
+426581,5 
Ishlab chiqarish mahsulot 
qiymati
2 872 576 
7 401561,0 
[phone] 
O’rtacha ishchilar soni
482 
485 
+3 
Ustav fondi, ming so’m 
- 
638009 
- 
Asosiy aksionerlar:
-
Davlat ulushi, % 
-
Qolgan aksiadorlar
- 
88,8 
12,2 
- 
Umumiy yer maydoni
6,92 ga
6,92 ga
- 
Ishlab chiqarish quvvatidan 
foydalanish, %
48 
48 
- 
Korxonaning yillik ishlab 
chiqarish quvvati, dona
5000 
5000
- 
 
Manba: “Sino” OAJ korxonasining yillik hisoboti ma’lumotlari asosida tuzilgan.
Asosiy fondlarni takror ishlab chiqarish, rejalashtirish, hisob-kitob qilish, 
ulardan foydalanishning samaradorligini ifodalash uchun juda ko’p ko’satgichlar 
kerak bo’ladi. Ularni bir necha guruhlarga bo’lish mumkin: 
-
Asosiy ishlab chiqarish fondlarning qiymatini ifodalovchi ko’rsatgichlar; 
-
Ulardan foydalanish darajasini, ularning samaradorligini ifodalovchi 
ko’rsatgichlar; 
-
Integral ko’rsatgichlar; 
Korxonaning aksiyasini 88,8 foizi Davlat va 12,2 foizi boshqa aksiyadorlar 
ulushiga to’g’ri keladi. Ishlab chiqarish quvvat 48 foizni tashkil etadi. Odatda 
ishlab chiqarish korxonalarida asosiy foizlardan foydalanish ko’rsatgichlari 
muhimdir.

---

55 
Korxona asosiy fondlarining turlar bo’yicha tuzilmasi, ko’p jihatdan kapital 
qo’yilmalarning texnologik tuzilmasi orqali, jumladan, ularning yangi qurilish va 
qayta ta’mirlash, amaldagi ishlab chiqarishni kengaytirish va qayta qurollantirish 
bilan avvaldan belgilab qo’yilgan bo’ladi. Asosiy fondlarning turlar bo’yicha 
tuzilmasiga ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va kontsentratsiya qilish darajasi 
ham katta ta’sir o’tkazadi. Yirik korxonalar, ishlab chiqarishni fondlar bilan 
ta’minlashda va fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan keng foydalanishda kichik va 
o’rta korxonalarga qaraganda ko’proq imkoniyatga ega. Biroq kichik korxonalar 
harakatchanroq, ularning boshqaruvi moslashuvchanroq bo’lib, natijada ishlab 
chiqarishni texnik jihatdan qayta qurollantirish osonroq kechadi. 
Ko’rsatgichlar 
tizimida 
ayniqsa, 
fond 
qaytimi 
ko’rsatgichi 
va 
fondrentabelligik ko’rsatgichi alohida o’rin egallaydi.
Fond qaytimi – bir so’mlik so’mlik asosiy fond ishtirokida qancha mahsulot 
ishlab chiqarish mumkinligini ifodalaydi va quydagi formula yordamida 
hisoblanadi: