Shamsiyeva nozima shermat qizi "ishlab chiqarishni modernizatsiyalash jarayonida yangi korxonalarni tashkil etish"

F
k
 = Q / F
as
[ 7401561 : 6176899,5 = 1198 so’m. ] 
Bu yerda: F
k
– fond qaytimi (so’m hisobida) 
Q – ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati (so’m hisobida) 
F
as
– asosiy fondlarning o’rtacha yillik qiymati. 
Fond sig’imi
– bu fond qaytimiga teskari ko’rsatgich bo’lib, ma’lum 
miqdordagi mahsulot ishlab chiqarish uchun qancha asosiy fond kerakligini 
ifodalaydi va quydagi formula asosida hisoblanadi:
F
s
 = F
as 
/ Q
[6176899,5: 7401561=0,834] 
Mehnatning fond bilan ta’minlanganligi har bir ishlovhci hisobiga qanchadan 
asosiy vositalar to’g’ri kelishini bildiradi va u quydagi formula bilan ifodalandi: 
F
bt
 = F
as
 / X
ym
[6176899,5:485=12735,8] 
Bu yerda, 
X
ym
 
– hodimning yillik o’rtacha miqdori (kishi hisobida) 

---

56 
Asosiy fondlardan foydalanishni ifodalaydigan ko’rsatgcihlardan yana biri – 
bu jihozlardan foydalanish ko’rsatgichlari: 
a)
Ekstensiv foydalanish koeffitsienti (Ke). U jihozlarning rejali ish vaqti 
fondida (Tjr) haqiqiy ishlagan vaqti (Tjx) darajasini ko’rsatadi: 
Ke=Tjx / Tjr 
b)
Intensiv foydalanish koeffitsienti (Kin). U jihozlarning minimum mahsulot 
ishlab chiqarishi mumkin bo’lgan miqdorda (Mm) nisbatan haqiqiy ishlab 
chiqarilgan mahsulot miqdori (Mx) darajasini ko’rsatadi: 
Kin = Mx/ Mm 
Korxonalar uchun ishlab chiqarish samardorligini oshirishning asosiy 
yo’llaridan biri mavjud ishlab chiqarish fondlaridan foydlanishni yaxshilashdir. 
Ulardan samarali foydalnish masalasi ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o’tish 
sharoitida yanada dolzarblashadi. Shuning uchun ham O’zbekistonda ulardan har 
taraflama unumli foydalanishga alohida e’tibor berib kelinmoqda. Ishlab chiqarish 
quvvati 
korxonaning 
texnik 
darajasi, 
unumdorligi, 
kadrlar 
malakasi, 
xomashyolarning sifati va mahsulotlarning assortimentiga qarab o’zgara boradi.
Korxonalarda ishlab chiqarish quvvatini hisoblash uchun quydagi 
ma’lumotlar bo’lishi lozim: 
a)
Mavjud uskunalar va agregatlarning soniga (ta’mirlashdagi uskunalar) 
rejalashtirish davrida yangidan kiritilgan uskunalar qo’shiladi, sekin 
jismoniy va tabiiy sharoit ta’sirida yemirilgan uskunalar hisobga 
kiritilmaydi; 
b)
Korxonalar va tsexlarning ishlab chiqarish rejimi, ya’ni smenalar soni 
(ta’mirlashga to’xtash vaqtisiz) ish vaqti fondi; 
c)
Uskunalar va agregatlarning unumdorlik normasi. 

---

57 
Ishlab chiqarishda turli uskunalardan foydalanish, korxonaning quvvati asosiy 
texnologik jarayonlarni bajariladigan yetakchi tsexlar, bo’linmalar yoki 
agregatlarning quvvatlariga binoan hisoblanadi.
Turli korxonalar (birlashmalar)ning ishlab chiqarish quvvatini hisoblashda 
ularning xususiyatlari inobatga olinadi va quydagi formula yordamida hisoblanadi: