Shamshetova nilufar

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI AWIL XOJALIǴI MINISTRLIGI


QARAQALPAQSTAN AWIL XOJALIǴI HÁM AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI
MAGİSTRATURA BÓLİMİ
5A233301 – «Agroximiya» qánigeligi magistrantı


SHAMSHETOVA NILUFAR


«Tamarqa eginlerinen joqari zu’ra’a’t aliwda mineral ha’m jergilikli to’ginler integraciyasi» atamasindaǵi


ILIMIY IZERTLEW JUMIS
ESABATI

«Agroximiya, O’simliklerdi qorg’aw ha’m karantini » kafedrası baslıģı ___________ doc. N. Shamuratova «_____»__________ 2022- jıl	Magistratura bólimi baslıǵı: ___________ doc. M. Abishov «_____»__________ 2022- jıl
İlimiy basshı: __________ filosofiya doktori. M.Dauletmuratov «_____»__________ 2022- jıl	Magistrant:_______ N.Shamshetova

Nókis – 2022

Qaraqalpaqstan awilxojalig`i ha`m agrotexnoliyalar instituti “Magistratura bo`limi”, “Agroximiya” qa`nigeligi 1-kurs magistranti Shamshetova Nilufar 6 ay dawaminda islengen ilmiy-izertlew jumisi
Ilmiy jumis penen shug`illaniw bul ha`r student jaslardin` o`mirindegi u`lken a`hmiyetke iye waqit bolip esaplanadi. Sebebi “ilimnen basqa hesh ku`sh joq”. Sonliqtan menda o`z qa`nigeligim ha`m ilmiy jumisimnin` atinan kelip shig`ip, usi ku`nge shekem, ilimiy maqala shig`ariwg`a erisdim. Al qalg`an aqirg`i ilmiy maqalam bo`lsa sirt el jurnalinda shig`iw aldinda turipti.
Odan tisqari men joqaridag`i ilmiy jumislarim menen toqtap qalmastan sirt el jurnallari ushinda respublikamiz sha`ra`yatinda o`tkerilgen ilmiy izertlew jumisimizdi ingliz tilinde ilmiy basshim awil xojaliq pa`nleri doktori (Ph.D.) M.Dauletmuratov menen birge ilimiy tiykarlang`an maqala hamde tezisler basip shig`ariwg`a miyassar boldiq. Ilmiy izertlew jumisi jaqin jillarda ma`mleketimizdin` tu`rli wa`la`yatlarina sirt el tajriybelerinen paydalang’an halda o`tkerdik.

Sońǵı jıllarda respublikada dıyxan xojalıqları hám tamarqa jer iyelerine ajıratılǵan maydanlardan nátiyjeli paydalanıw arqali awıl turg’inlarınıń bandligi hám turmıs dárejesin asırıw boyınsha sistemalı jumıslarg’a ayriqsha itibar qaratilmaqda.

Xojeli rayoninin’ tamarqa sharayatinda tarqalg’an suwg’arilatug’in otlaqli-allyuviyal topiraqlar, awil-xojalig’i eginlerinin’ tiykarg’i tu’rleri, mineral ha’m jergilikli to’ginlerin uyreniw arqali amelge asirildi.
Diyqan xojalig’i jerlerinen tisqari tamarqalardanda jetistiriletug’in aziq-awqat o’nimlerinin’ zu’ra’a’tin ha’m sapasin jaqsilaw, topiraqlardin’ qunarlilig’in asiriw maqsetinde agrotexnik ha’mde agroximiyaliq ta’dbirlerdi tuwri jolg’a qoyiw awil xojalig‘inin’ tiykarg’i waziypalari qatarina kirgizilgen.
Tamarqa sharayatinda jetistiriletug’in ha’r qanday egin tu’ri ushin topiraqtin’ quraminda bar bolg’an aziq elementlerden tisqari mineral ha’m jergilikli to’ginler menen topiraqqa kiritiletug’in aziq elementleri joqari ha’m sapali zu’ra’a’ttin’ tiykarg’i deregi esaplanadi. Biraqta, tek g’ana ximiyalıq birikpelerden paydalanıw natiyjeliligi házirgi kúnde awıl xojalıǵı hám átirap-ortalıqtı saqlaw talaplarına ulıwma juwap bermeydi. Yag’niy mineral tóginler hám biotsidler jerge normasınan artıqsha salınǵanda olardıń tiykarǵı bólegi ósimlikler menen ózlestirilsede, olardıń qalǵan bólegi topıraqta ósimlikler ózlestira almaytuǵın formada toplanıp o’zinin’ unamsiz ta’sirin ko’rsetip otiradi.



A’sirese, shorlaniwdin’ ta’sirinen ziyan ko’rip otirg’an Qaraqalpaqstan Respublikasi sharayatinda awil xojalig’in ximiyalastiriw menen sheklenip qaliw ilmiy ha’m ameliy jaqtan naduris. Bunday jag’dayda mineral to’ginler menen birgelikte jergilikli to’ginlerdi qosip isletiw joqarida aytip o’tilgen unamsiz ta’sirdin’ aldin aliwda na’tijeli usil esaplanadi.
Sol sebepli, tek g’ana diyqan xojaliqlarinda g’ana emes tamarqa sharayatinda da mineral ha’m jergilikli to’ginlerden integraciyon paydalaniw usillarinin’ ilmiy tiykarlarin islep shig’iw za’ru’r.
Qaraqalpaqstan Respublikasinin’ tamarqa sharayatinda tarqalg’an suwg’arilatug’in otlaqli-allyuviyal topiraqlarinda jetistiriletug’in awil-xojalig’i eginlerinin’ tiykarg’i tu’rlerinen joqari ha’m sapali zu’ra’a’t aliwda mineral ha’m jergilikli to’ginlerden integraciyon paydalaniw usillarinin’ ilmiy tiykarlarin islep shig’iw.
Fermer xojaliqlardin topiraqlarinin’ agroximiyaliq jag’dayin u’yreniw azotli, fosforli ha’m ka’liyli mineral to’ginlerdin’ tamarqa eginlerinin’ o’sip rawajlaniwina, zu’ra’a’t mug’darina ha’mde sapasina ta’sirin aniqlandi.
Ameliyat otilgen xojaliqda jergilikli to’ginlerdin’ tamarqa eginlerinin’ o’sip rawajlaniwina, zu’ra’a’t mug’dari ha’mde sapasina ta’sirin aniqlandi.
Toginlerden azotli, fosforli ha’m ka’liyli mineral to’ginler hám jergilikli toginlerdi integraciyon qollaniwdin’ abzalliqlarin ha’m ilmiy tiykarlarin islep shig’iw arqali oz ilimiy jumislarimdi alip bardim.
Tajiriybe son’inda tamarqa topiraqlarinin’ agroximiyaliq jag’dayin ha’m og’an ta’sir etiwshi o’nimdarliq elelmentlerin u’yreniw menen birge azotli, fosforli ha’m ka’liyli mineral to’ginler hám jergilikli toginlerdi integraciyon qollaniwdin’ ekonomikaliq na’tiyjeliligi aniqladi.

Mineral ha’m jergilikli toginlerdi birgelikte qollaw boyinsha G.Gram, D.Rubroeck, P.Pypers, Johan. S, R.Merckx, B. Vanlauwe R. Minhas, G. Singx, K. Sommer O.Karpov, S.Mejak, L.Gafurova, N.Ibragimov, B.Niyozaliev, M.Karimovlar shug’illang’an. Biraq Qaraqalpaqstan sharayatinda tamarqa eginlerine mineral ha’m jergilikli toginlerdi integracion qollaniw boyinsha mag’liwmat jeterli emes.

Topıraq analizleri ulıwmaliq qabıl etilgen usıllar boyınsha Arinushkinanin’ «Topıraqtıń ximiyalıq analizleri boyınsha qollanbası», tajiybe ler bolsa «Palız eginlerishilik kartochkashılıq hám palızshılıqta tájiriybe o’keriw metodikası» usilinda ha’mde aling’an natiyjelerdin’ matematik-statistik esaplawlari B.A.Dospexov dispercion usilinda amelge asiriladi.
Xojeli rayoninin’ tamarqa sharayatinda jetistiriletug’in awil-xojalig’i eginlerinin’ tiykarg’i tu’rleri ushin mineral ha’m jergilikli to’ginlerden integracion paydalaniwdin’ ilmiy tiykarlari islep shig’iladi.