Shaharsozuk tarixi

Sam arqand. Rejalashtirish loyihasi. 19 3 8 —39-yy.
Uzplanproyekt. M . Bulatov.
24

---

boqqa aylantirilib, toshkentliklarning sevimli dam olish joyi bo‘lib 
qoldi.
Toshkent va Samarqandni qayta tiklash bo'yicha loyihalar hamda 
amaliy ishlar respublika boshqa shaharlarini qayta qurish uchun maktab 
bo'lib xizmat qildi. Buxoro (1937-yil, arxitektorlar F. Dolgov; 1940- 
yil D. Meerson), Farg‘ona (arxitektor A. Zotov), Andijon shaharlarini 
qayta qurish loyihalari tuzildi. Shuni ta ’kidlash kerakki, 1935-yilda 
0 ‘zbekiston shaharsozligi rivojlanishida Moskva shahri qayta qurish 
bosh rejasi katta aham iyat kasb etdi. Moskvani qayta qurish va 
rivojlantirish loyihasining ko'plab tamoyillari Toshkent, Samarqand,
Й у А у а Л л т л
1
o o s \\ 
Y o y v \v & -
lashtirishning asosi b o ‘lib xizmat qildi. Bu davrda barpo etilgan 
« 0 ‘zplanproyekt» («Uzgosproyekt» — hozirda « 0 ‘zshaharsozlik LITI»), 
« 0 ‘zpromproyekt» (« 0 ‘ztyaejprom» — hozirda « 0 ‘zog‘irsanoatloyiha»), 
Uzselproyekt» (« 0 ‘zgiproselstroy» — hozirda « 0 ‘zqishloqloyiha») va 
Toshkent shahar Arxitekturaviy-rejalashtirish boshqarmasi singari yirik 
davlat loyiha tashkilotlari va 0 ‘zbekiston Arxitektorlar uyushmasi 
(1935-y.) respublikaning barcha ijodiy kuchlarini birlashtirdi.
1.5. Yangi arxitektura yo‘nalishidagi izlanishlar
Yangi arxitektura yo‘nalishidagi izlanishlar o ‘ttizinchi yillar turar- 
joylar, jamoat binolarini loyihalash va qurishda hamda qator konkurs- 
larda o ‘z ifodasini topgan. Yangi g‘oyalar yaratish turar-joy uylarini 
qurish uchun o ‘tkazilgan:«Bizga nima кегак» («Что нам нужно») 
«Mening eng kichik tanlaganim» («Мой минимум») konkurslardagi 
takliflar o ‘sha davr ishchilari uchun loyihalanadigan turar-joylar 
tarkibini belgilashga asos bo‘lgan.
«Скорострой» shiori ostida tuzilgan loyihalar konkurslarida 
mualliflar qurilish rejasi va uslubida 0 ‘rta Osiyo xalq arxitekturasi 
usullaridan foydalanishga intilganlar. «Vostok» shiori ostidagi loyiha 
peshayvonli uylar qurish g‘oyasi uchun o ‘ziga xos deb e’tirof etilgan. 
«Konstruksiya» shiori ostidagi loyihada pishiq g‘isht yo dumaloq tosh- 
lardan tiklangan poydevorni «bevosita yer yuzasi»ga almashtirib, binoni 
uning ostidagi tuproqni zichlab, o ‘rama beton devor ustidan qurilgan.
1927—29-yillarda xalq arxitektura an’analarini hisobga olib bir va 
ikki qavatli turar-joylaming dastlabki dahalari loyihalanadi: turar-joy 
ichki hovlili xonalar, ayvonchalar va ikkinchi qavatda kichikroq 
xonachalari bo ‘lgan turar-joylar quriladi. U lar orasida Namangan,
25

---

S am arqan d va T o sh k en t ishchilari u c h u n bir h am d a ikki xonado nli 
nam unaviy turar-jo y lar b o r (P u sh k in va Jukovskiy k o ‘chalari b u rc h a - 
gidagi uylar, arx itektor B. S kom yakov, quruvchi trest «Xlopstroy»). 
Bu tu ra r-jo y uylarida yashash u c h u n yaxshi sh aro itlar yaratilgan — 
xonalari keng, shiftlari baland, sanitariya-texnik qulayliklari m avjud.
T oshkentdagi M ustaqillik (sobiq P ushkin) shoh k o ‘ch asid a q u ril­
gan u ch qavatli tu rar-jo y (1932-y, arxitektorlar K. Babiyevskiy, A. 
P etelin) sh u n d ay yuqoridagi talablarga javob bergan va T oshk en tn in g
hozirgi zam on aviy m arkazi qiyofasi bilan uyg‘unlashgangan.
A m a liy o tc h ila r va n a z a riy o tc h ila r ijtim o iy tu rm u s h n in g yangi 
shakllarini qidirishga k o ‘pro q e ’tib o r qaratdilar. 0 ‘zbekistonda bu m asa- 
lalar bilan arxitekto rlar S. P o lu p an o v , G . Svarichevskiy va b osh qalar 
shug‘ullandilar. T o sh k en t va S am arq an d d a K o m m u n a u y lar qurilgan 
edi, u lar rejasiga oshxonalar, q iro atxonalar, k utub xo nalar, dam olish 
xonalari k irar edi.
S am arqanddagi K o m m u n a uyida tu rm u sh n i tashkil etishning tub 
o'zgarish lari chetlab o ‘tilgan edi. U z u n tu ra r-jo y binosida bir, ikki 
x onali x o n ad o n lar, u c h x onali x o n a d o n la r jo ylashg an b o ‘lib, yozgi 
x o n a la r b ila n h a m jih o z la n g a n . B irq an ch a tu ra r-jo y x on alari ikki 
darajada balandlikda hal etilgan. Sanitariya tarm oqlari m axsus bloklarga 
ajratilgan, tu ra r-jo y m arkaziga k o ‘ndalang tarz d a jam o atch ilik foyda- 
lanadigan x o n alar binosi joylashgan. 
®
B unda o sh x o n a bilan birgalikda m a ’ruza xonasi, o 'y in la r xonasi, 
q iro atx o n a , tib b iy o t xonasi, ayvonlar m avjud. S. P o lu p an o v 1931- 
yilda T oshkentdagi A m ir T e m u r k o ‘ch asida (sobiq Engels) qurilgan 
K o m m u n a uyning tu rar-jo y m ajm ui loyihasida tak lif qilgandi.
T oshkentdagi K o m m u n a uy m eh m o n x o n a tu ridag i eshigi y o 'lak k a 
o ch ilad ig an b ir xonali tu ra r-jo y x o n alarid an ibo rat. Jam o atc h ilik
faohyatini m u a llif birgina bino doirasi bilan cheklab q o ‘ym aydi — 
u la r b in o d an ajratib qurilgan va b u tu n m ahallaga h am d a atrofdagi 
sh ah ar uylariga moM jallangan m ajm u ad an iborat. U la r tarkibida klub, 
b olalar b o g ‘chasi, o shxona-fabrika b o 'lib , u la r bilan m azku r u y ichki 
y o ‘lak — estakada bilan ulangan. F aq at m eh m o n x o n a to ‘ridagi uy, 
silin d rsim o n klub va fa b rik a-o sh x o n a 
qu rilgan b o ‘lib, u loyih ada 
k o 'zlan g an bu q ad a r yirik m ajm ua faoliyatining buzilishiga olib kelgan.
K o m m u n a u y lar 0 ‘zb e k isto n d a k o 'p q a v a tli tu ra r-jo y k a tta h a jm - 
dagi u y larn in g dastlabki n a m u n a la rid ir, u la r 30 -y illar o ‘rtalarigach a 
resp u b lik an in g tu rli sh ah a rlarid a q urilgan « M utaxassislar uylari» deb 
ataluvchi uylarning rivojlanishiga asos b o ‘lgan edi. T oshkentdagi T urob
26

---

I o ‘la k o 'c h a s id a g i M u ta x a s s is la r tu r a r - jo y u y la rid a (a rx ite k to r
A .I'avlov) ay vonlar, b a lk o n la r va b o sh q a xalq m e ’m orchilik usullari 
kcng q o ‘llanilgan.