Shaharsozuk tarixi

bosh rejasi. 
Qoraqulpog'iston poytaxti Nukus shahrining 
yangi bosh rejasi « 0 ‘zshaharso/lik*> (arxitektor Ye. Gogin, 2002—2006- 
yy.) instituti tom onidan ishlab chiqilgan bo‘lib, unda respublikaning 
yangi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlari hisobga olingan. Yangi bosh rejani 
ishlab chiqishda mualliflar Jamoasi shahaming mavjud qurilishidan 
kelib chiqdi. U oldingi bosh rejalar asosida amalga oshirilgan bo‘lib, 
eng so‘nggisi 1982—83-yy.da ishlab chiqilgan va tasdiqlangan edi.
1982-y.da shaharni shimoli-sharq yo‘nalishda rivojlantirish haqidagi 
yechim bosh rejaga asos bo'lgandi, unga ko‘ra aeroport boshqa joyga 
ko‘chirilishi lozim edi. Afsuski aeroport boshqa joyga ko‘chirilmadi va 
shu munosabat bilan yangi bosh reja masalasi ko'ndalang bo‘ldi.
107

---

Yo‘l harakatining istiqboldagi rivojlanishi, sharqdan shimol tornon 
o'tuvchi «Ipak yo‘li» xalqaro shohrohining paydo bo‘lishini hisobga 
olib, shaharni yaqin 20 yil ichida rivojlantirish faqat shimoli-g‘arb 
tomonda, Amudaryo yoqalab amalga oshirilishi mumkin edi.
Bu shahar muhitini rivojlantmshning iqlim jihatdan qulay tumandir 
va mavjud shaharsozlik vaziyatidagi eng to ‘g‘ri yechimdir.
Shahar transport 
tizimi
bilan 8 turar-joy tumaniga bo‘lingan, ular 
to ‘rt rejaviy tum anga kiradi. H ar bir turar-joy tum ani o ‘z jam oat 
markaziga ega bo‘lib, ular shahar ahamiyatidagi turli inshootlardan 
tarkib topgan. Bu markazlardan ayrimlari rejaviy tumanlar markazlari 
bilan biriktirib yuborilgan. Shaharning dov-daraxtli hududlari o ‘z 
joylarida saqlab qohngan hamda shimoliy va shimoli-g'arbiy yo'nalish- 
larda rivojlanib bormoqda. Shahar hududi bo'ylab janubiy sanoat 
zonalari va sanoat inshootlari joylashuvi ham daxlsiz qoldirilgan.
Dov-daraxtli hududlardan suv muhofazasi zonalarida joylashgan 
qator korxonalar boshqa joyga ko‘chirib ketildi.
Shahar muhitini rivojlantirish munosabati bilan loyihada shimoli- 
g'arbiy yo‘nalishda mana shu hududda yangi yirik rejaviy tuman qurish 
ko‘zda tutilmoqda. Uning o£z markazi bo‘lib, transport harakatlari 
bilan bog‘langan, yagona piyoda yoMlari bilan ta’minlangan bo‘lishi 
kerak. Piyodalar yo‘li eski shahar, yangi shahar va yangi turar-joy 
rejaviy tum an — uchalasini bir-biriga ulashi lozim.
Yangi tum anda 2,4 va 5 qavatli, oldida ozroq yeri bor kottej 
xilidagi turar-joy uylari qurish ko‘zda tutilmoqda. Yakka tartibdagi 
turar-joylar va ko'pqavatli turar-joydan farqli o'laroq bu xildagi uy 
murakkab iqlimli bu hududda yashash sharoitini yaxshilash imkonini 
beradi. Boz ustiga, 2—3 xildagi bunday uylar shahardagi asosiy 
tum anlam i shakllantiradi va qurilishlarga muayyan shaharsozlik hamda 
tashqi shinamlik bag'ishlaydi.
9 qavatli uylar faqat tegishli shaharsozlik tarm oqlarida va oz 
miqdorda joylashtiriladi.
A holini hisobga olish uchun loyiha hisob-kitob muddatlariga 
o'rtacha yillik o ‘sishni quyidagicha belgilab chiqqan: — 2010-yilga -
1,25 %, 2020-yilga — 1,3 %.
Bosh rejada birinchi navbatga aholi 285 ming nafar, ikkinchi 
navbatga esa 325 ming nafar odam ko'zda tutilmoqda.
Shahar m a’muriy-jamoat markazi Dosnazarov (sharqda), Sh.Ra- 
shidov (shim olda), Amir Tem ur (janubda) ko‘chalari oralig'ida 
rivojlantiriladi; Qizketgan anhori g'arbiy chegara bo‘lib xizmat qiladi.
108

---

Asosiy jamoat inshootlari shaharning asosiy «o‘qi» Qoraqalpog‘iston 
ko‘chasi bo‘ylab qad ko‘targan.
Ayni vaqtda shuni ta ’kidlash joizki, zamonaviy shahar shohroh 
ko‘chalarining asosiy tarmog'i o ‘z ahamiyatini saqlab qoladi va faqat 
ayrim joylardagina yo‘nalishlarga o‘zgartishlar kiritilib, shahar aholisiga 
transport xizmati ko‘rsatishni yaxshilash kerak bo‘ladi.
Nukus shahrining qiyofasi yildan-yil o ‘zgarib bormoqda.
Shahar sifatida zamonaviy Nukus tarixi 1934-yildan boshlanadi1. 
M ana shu tarixan qisqa davr ichida Nukus 300 ming aholilik zamonaviy 
katta poytaxt shahriga aylandi. Ayniqsa so‘nggi, Mustaqillik yillarida 
shahar tanib bo‘lmas darajada o'zgarib ketdi. Noyob jam oat binolari 
qad ko‘tardi, ular arxitekturasida o'zigii xoslik va milliy kolorit yaqqol 
ko‘zga tashlanadi. Mavjud inshootlami qayta tiklash bo‘yicha katta 
ijodiy ish qilindi. « 0 ‘zshaharsozlik* instituti ishlab chiqqan Nukus 
markazi shaharning miqyosli ncgi/ini tashkil etadi va u hozirgi vaqtda 
jadal qurib bitkazilmoqda. Murkn/ nrxitcktuniviy-rcjaviy tuzilmasini 
shakllantirish mufassal rejalashtirish loyihasi bo'yieha asosiy shohroh 
ko‘chalari orqali shaharning bonhqn /.omilari bir-biri bilan o ‘zaro 
chatishib ketgan rejaviy tuzilma yaralish imkonini beradi.
Nukus faqat yangi hududhtrni o'/lushtirish yoMi bilangina emas, 
balki mavjud uylami qayta tiklash hisobiga ham qad rostlamoqda. 
Sobiq 1 -v a 3-sonli tibbiyot bllim yurt lari kasb-hunar kollejlariga 
aylantirib, qayta qurildi, u erda zamonaviy talablarbo‘yichao‘quvchilar 
uchun yangi sharoitlar yaratilgan.
Qator kollejlar va akademik liscylar qurildi. Faqat so‘nggi yillarda 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xo'jalik sudi binosi, Nukus avia guruhi 
idorasi, ichki ishlar shahar bo'llmi binosi, xotin-qizlarga maslahat berish 
bo‘limi b o ‘lgan 130 o ‘rinli tug'uruqxona, 2000 ishchi o ‘miga ega 
markaziy bozor va uning bcshta bo'lim i, QKning qator binolari, 
Banklaming binolari, Arxitektorchilik davlat qo‘mitasi m a’muriy binosi, 
Biznes-markaz binosi va hoka/.olar qurila boshladi.
Amudaryo ustidan temir yo‘l ko'prigi va Uchquduq—Nukus yangi 
tem ir yo‘H qurilishi yirik voqea bo‘ldi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi 
Jo ‘qorg‘i Kenges va Vazirlar Mahkamasining 7 qavatli m a’muriy 
binosini (arxitektor J. Berdixanov, K. Molutov, B. Miraliyev) shahar