Shaharsozlikda bino va inshootlarni arxitekturaviy

4.
 
O’rta qavatli turar joy binolarida xonalarni shamollatish 
masalalari.
Xonada salqin havo hosil qilish uchun uyni shamollatish, yelvizak katta 
axamiyatga ega. Elvizak xosil qilish yo‟li bilan kunduzgi issiq havoni kechki 
salqin havo bilan almashtirish mumkin. Bunga sabab O‟zbekistonning kecha-
kunduz davomida tez-tez o‟zgarib turuvchi iqlim sharoitidir. Buning uchun 
kunduz kuni xonalardagi derazalarni yo‟iq holda va aksincha kechasi tashqaridagi 
havo salqinlashganda derazalarni ochish yo‟li bilan xonaning havosi salqinlatib 
turiladi. Ammo xonadagi issiq xavoni tez salqinlatish uchun, yaxshi sanitar-
gigienik sharoitni yaratishda to‟g‟ridan-to‟g‟ri, burchakli va vertikal (aeratsion 

---

shaxtlar orqali) shamollatishdan foydalaniladi
. 
(1-rasm) Bu esa turar joy binolarida 
tarxiy yechimni to‟g‟ri tashkil qilish, yahni uylardagi xonalarni ikki qarama-qarshi 
tarafga qaratish hisobiga tashkil etiladi.
O‟zbekiston sharoitida uylarda xonalarni bir tomonga qaratish yelvizak usulini 
hosil qilishga yordam berolmaydi va xonadonning isib ketishga sabab bo‟ladi. 
Bunday tarxli turar uy-joylar O‟zbekiston iqlimi sharoitida qoniqarsiz deb 
hisoblanadi. 
Tabiiy yoritilgan xonalar, framuga, darcha (fortochka) yoki boshqa qurilmalar 
orqali shamollatilishi tahminlanishi kerak.Havoni bir xonadondan boshqasiga oqib 
o‟tishiga yo‟l qo‟yilmasligi kerak.Bir tomonlama joylashgan bir va ikki xonali 
xonadonlarni, oynaklanmagan xoll maydonchalar, zinapoya bo‟lmasi yoki 
tashqariga ochiq xonadondan tashqari xonalar orqali shamollatishga yo‟l 
qo‟yiladi.Yo‟lakli turdagi yotoqxona binolarida yashash xonalarini bevosita tabiiy 
yoritilgan va to‟g‟ri yoki burchaklama shamollatiladigan, uzunligi 24m gacha 
bo‟lgan umumiy yo‟laklar orqali shamollatishga yo‟l qo‟yiladi.
1-rasm.
SHamollatish sxemalari: a-sektsiyali uyda burchakli shamollatish; b-
sektsiyali uyda to‟g‟ridan-to‟g‟ri (skvoznoy) shamollatish; v- shaxta orqali 
shamollatish; g-yo‟lakli va galereyali uyda to‟g‟ridan to‟g‟ri shamollatish; d-ichki 
hovli orqali shamollatish.

---

Yaxshi mikroiqlimni tahminlshda (ayniqsa quyoshga noto‟g‟ri qaratilgan uylar 
uchun) quyoshga qarshi qurilmalar ishlatiladi: gorizontal qurilmalar janubga 
qaratilgan xonalarlar uchun, vertikal qurilmalar sharq va g‟arb tomonga qaratilgan 
xonalar uchun hamda har xil boshqa aralash qurilmalar (markizlar, shtorlar, 
jalyuzalar) va uy atrofini yo‟ib o‟sadigan o‟simliklar ishlatiladi. Quyoshga qarshi 
qurilmalar nafaqat havoni salqinlashtiribgina qolmay uyning chiroyli ko‟rinishiga 
ham yordam beradi. Ular uylarning tarzini boyitishga va shinam bo‟lishiga katta 
yordam beradi. Yuqorida aytib o‟tilgan vositalar O‟zbekiston sharoitidagi 
mikroilimni yaxshilashda tabiiy hisoblanadi. SHular bilan bir qatorda sunhiy 
jihozlar sovutgichlar (konditsionerlar)ham havoni salqinlatishga xizmat qiladi. 
Lekin ularni ishlatish faqat tabiiy havoni salqinlatish usullariga yordamchi bo‟lib 
xizmat qiladi. SHuning uchun O‟zbekiston sharoitida sunhiy usullar ishlatiladimi 
yoki yo‟qmi uylarni loyihalashda asosan tabiiy salqinlatish usullari, qonun 
qoidalari qo‟llanilishi shart.