Шахарлар ва кишлоклар гео-узб

12 

O`zbekiston qishloqlar geografiyasi 

(2-soat) 

REJA: 

1. O`zbekiston shaharlar va qishloqlarini klassifikatsiyalash  

2. Suvg`oriladigan dehkonchilik vodiylarida shaharlarning murakkab 

xududiy yuzaga kelishi   

 

 

Ma`lumki,  hozirgi  kunda  respublikamizda  mustaqil  O`zbekistonda  er 

uchastkalari,  bino  va  inshootlarga  bo`lgan  xuquqni  ruyxatga  olish  Milliy  tizimini 

shakllantirish  va  uni  rivojlantirish  ustida  ish  olib  borilmoqda.  Bunda  ko`chmas 

mulk  huquqini  ruyxatga  olishni  hozirgi  zamon  komp`yuterlashtirilgan  sistemasini 

tuzish talab qilinadi.  

 

Huquqni  ruyxatga  olishni  avtomatizatsiyalashda  eng  asosiy  bosqichlardan 

biri  kartografik  ma`lumotlar  bazasining  manbai,  mazmuni  va  texnik  talablarni 

belgilashdir.  Kartografik  ma`lumotlarni  yig`ishda  turli  manbalardan  foydalanish 

mumkin.  Bulardan  biri  xududlarni  mavjud  konturli  yoki  topografik  plan  va 

kartalaridan  foydalanishdir.  Shu  maqsadda  ular  skanerlanib  rastrli  elektron 

variantlari  tuzilib  tezkor  holatda  mulk  huquqini  ruyxatga  olishda  qo`llanilishi 

mumkin.  Lekin  rastrli  plan  va  kartalar  kadastr  ishlarini  avtomatizatsiyalash 

talabiga  to`la  javob  Bera  olmaydi.  Shu  sababli  vektorli  formattagi  plan  va 

kartalarni tuzishga to`g`ri keladi.  

 

Hozirgi kunda «ergeodezkadastr» davlat ko`mitasi tizimida raqamli plan va 

kartalarni to`zishda Àóòîcàä komp`yuter dasturi o`zlashtirilmoqda.  

 

Uning  asosiy  maqsadi  er  uchastkalari  kadastr  s`yomkasi  natijalarini  ishlab 

chiqib kadastr raqamli plan va kartalarini tuzish hamda mulkni ruyxatga olishning 

avtomatizatsiyalashgan tizimini tashkil qilishdir.  

 

Aholi yashash punktlaridagi er uchastkalarining kadastr s`yomkasini bajarish 

bo`yicha qo`llanmada ko`rsatilishicha respublikamiz katta shaharlarining markaziy 

qismida joylashgan er uchastkalarining kadastr s`yomkasi 1: 500, shahar atrofii va 

aholi  punktlarida  esa  1:  500  -1: 1 000-  masshtablarida  bajarishi  kerak.  Bunda  har 

bir  uchastkasi  chegaralarining  burilish  nuqtalari  joyda  belgilar  (marzalar)  bilan 

mahkamlanib ularning koordinatalari mahalliy sistemada aniqlanilishi kerak.  

 

Buning uchun chegara nuqtalari orqali teodolit yo`li o`tkazilib joyda mavjud 

geodezik asos punktlariga bog`lanadi va koordinatalari hisoblanadi.  

 

Chegara  punktlarining  koordinatalari  joy  sharoitiga  qarab  qutbiy 

koordinatalari  joy  sharoitiga  qarab  qo`tbiy  koordinatalar  usulida  ham  aniqlanishi 

mumkin.  

 

O`zbekiston  shahar  va  qishloqlarining  eski  ko`rilgan  qismida  er 

uchastkalarining  shakli  oddiy  geometrik  shakl  va  o`lchamlarga  to`g`ri  kelmaydi; 

tomonlari  egri  va  siniq  chiziqlardan  iborat  bo`lib,  o`zaro  o`tmas  va  o`tkir 

burchaklar  ostida  tutashgan;  chegara  nuqtalarning  bir-biridan  ko`rinishi  to`la 

mavjud  emas.  Bularning  hammasi  s`yomka  ishlarini  murakkablashtiradi  va 

---

aniqligini pasaytiradi. Bu maqsadda CPS priyomniklarini qo`llash qoniqarli natija 

bermaydi,  chunki  joydagi  daraxt  baland  bino  va  inshootlar  yo`ldosh  signallariga 

to`siq  bo`lib  o`lchash  aniqligini  pasaytiradi.  Elektron  taxeometrlarni  qo`llash 

uchun  esa  chegara  nuqtalarining  o`zaro  ko`rinishi  ta`minlangan  bo`lishi  zarur. 

Umuman bu masalalar bo`yicha aniq ma`lumot olish uchun namunaviy xududlarda 

tajriba –tadqiqod kadastr s`yomkalarini bajarish va ular asosida tegishli tavsiyalar 

ishlab chiqishni zarur deb hisoblaymiz. 

 

Ma`lumki,  er  uchastkasining  maydoni  uni  chegara  nuqtalarining 

koordinatalari  bo`yicha  hisoblanadi.  Demak,  maydonni  hisoblash  aniqligi 

koordinatalar  aniqligiga  bevosita  bog`likdir.  Keyingi  vaqtda  er  uchastkalarining 

maydonini  hisoblash  aniqligiga  talab  tobora  oshib  bormoqda.  Bu  esa  geodezik 

o`lchashlarni takomillashtirish va aniqligini oshirishni taqoza etadi.