Shahar xududini obodonlashtirish

SHahar xududlarini obodonlashtirish aktualligi

“SHahar xududini obodonlashtirish” – xozirgi shahar qurilishining dolzarb muammolaridan biri bo’lib yashash sharoitini yaxshilash muammolarini yechib, barcha turdagi axolini qulay yashash sharoitini ta’minlaydi.

SHaharni obodonlashtirish masalalari sog’lom, maqsadli va shahar axolisini yashash sharoitini yaxshilashdan iborat. Bu masalalarni yechishda shahar ichki ko’rinishini obodonlashtirish ishlari funktsional – kenglik tuzilishi va ochiq maydonlarni predmetlar bilan jihozlash landshaft dizaynida katta axamiyat kasb etadi. O’zbekiston ekologik toza shaharni barpo etish xalqning merosi bo’lishi madaniy va tarixiy yodgorliklarni saqlab qolish borgan sari muxim muammolardan biri bo’lib qolmoqda.
O’zbekiston shaharlarini obodonlashtirish shahar qurilishi bilan uzviy bog’langan. SHahar qurilishining maqsadi xayotning ko’p jixatlarini qamrab oladi, shuningdek ijtimoy – iqtisodiy, texnik – kurilish, madaniy arxitektura, sanitariya – gigiena talablariga javob berish, xalq xo’jaligini turli jabhalarida fan va texnikaning oxirgi yutuqlaridan foydalanishni o’z ichiga oladi.
Toshkent, Samarqand, Buxoro va boshqa shaharlar bir necha ming yillik tarixga ega bo’lishga qaramay, ko’pgina me’moriy obidalari saqlanib qolindi. Turli davrdagi ijtimoiy – iqtisodiy o’zgarishlar shaharni rejalashtirish tizimini o’zgarishiga ham olib keldi, bu esa shahar xududlarini obodonlashtirish tizimi ham turlicha bo’lganligidan dalolat beradi. Bunga misol tariqasida Toshkent shaharini uzoq o’tmishiga nazar tashlaymiz. Yozma manbalarda keltirilishiga, Toshkentning qadimgi nomi CHoch bo’lgan. Toshkent arablar tasarrufiga o’tgach, arab alifbosida “CH” xarfining yo’qligi bois arabiy asarlarda “SHosh” deb yuritilgan. Beruniy o’zining “Xindiston” asarida Toshkent nomining kelib chiqishi to’g’risida so’z yuritib, “Tosh” so’zi asli turkcha bo’lib, SHosh ko’rinishini olgan. “Toshkand – toshli qishloq demakdir” – deb izohlaydi.
Ayniqsa XIV asrning 2 – yarmi va XV asrning 80 – yillariga kelib Toshkent A.Temur va Temuriylar davrida gullab yashnadi. 1404 yilda Mirzo Ulug’bek ixtiyoriga mulk tarzida berildi. Bu davrda shahar voha bilan dasht chegarasidagi kuchli qal’aga aylandi, uning xududi kengaydi. XVI asrga kelib Toshkent yanada obodonlashdi.
O’rta asrlardagi barcha mashxur shaharlar kabi Toshkent atrofi ham baland devorlar bilan o’raldi. Olimlarning fikriga qaraganda, qalin paxsa devorning balandligi 8 metr, aylanasi uzunligi 10 kilometr bo’lgan. Baland qal’adek devorlarning har tarafidan shaharga kirib – chiqiladigan o’n ikkita darvoza qurilgan.
O’zbekiston mustaqillikka erishganidan so’ng juda ko’p o’zgarishlar yuz berdi. Toshkent O’zbekiston Respublikasining siyosiy markaziga aylandi. Toshkentda Respublikamiz Prezidentining Qarorgohi, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Vazirlar Maxkamasi, shuningdek chet el elchixonalari, BMT ga qarashli tashkilotlar vakolatxonalari qurilib Toshkentning ko’rk qo’shdi.
SHahar markazlari yana obodonlashritildi. Hozirgi davrga kelib shahar xududlarini obodonlashtirish muammosi dolzarb masala bo’lib kelmoqda. Issiq iqlim sharoitida.
Ko’kalamzor xududlar shahar xarorati tizimini tinimsiz bir me’yorda ushlab turuvchi kuchli regullator bo’lib:

• 
  SHahar shovqiniga qarshi samarali vosita;
  
• 
  SHahar landshaftining yaxlit va ayrim qismlarining ko’rkiga ko’rk qo’shadi;
  
• 
  Inson sog’lig’iga, uning gigienasi va psixologiyasiga katta ta’sir ko’rsatadi.
  

O’sib borish, har xil shaklga ega bo’lish, rang va faktorlar arxitektura ansablini to’ldiradi va arxitekturada xiyobon va bog’lar boshlang’ich o’rinni egallaydi.
SHaharni obodonlashtiishni rejalashtirishda yirik ko’kalamzor massivni tabiiy yoki sun’iy xovuzlar va sport inshoatlari bilan ta’minlash lozim.
Bunday ko’kalamzorlashtirish kompleks tizimi uncha katta bo’lmagan ko’kalamzor xudud tizimiga: bog’lar. Xiyobonlar, skverlar, ko’kalamzorlashtirilgan saylgoh – piyoda yo’llari bilan to’ldirilishi lozim.