Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар

МОНАРХИЯ - энг қадимий дастлабки ва энг илоҳий сиёсий тузум шаклидир. Арасту шоҳ ҳокимлигининг патриархал ва мутлақ монархия турларини синаб ўтган. Агар давлатда ҳаммадан устун турувчи шахс бўлса, унда мутлоқ монархия тузуми бўлади. Бундай кишиларга қонун йўқ, одамлар ўртасида худо даражасига кўтарилади ва уларни ўзига ва қонунга бўйсундиришга ҳаракат қилади. Қандай кулгили — «Уларнинг» ўзлари қонун дейди Арасту. Одатда бундай кишиларга қарши сургун ишлатиларди. Арасту сургунга қарши бўлган, чунки бундай кишилар давлатда уларнинг абадий подшоҳларидир, фақат бундай инсонга бўйсунишдан бошқа илож йўқ.
АРИСТОКРАТИЯ – сиёсий тузум ҳукмронлик қилган даврда ҳокимият озчиликнинг қўлида бўлиб, давлатни шарафли кишилар бошқаради.
ПОЛИТИЯ (РЕСПУБЛИКА) – сиёсий тузумда ҳокимият кўпчиликнинг қўлида бўлади. лекин, кўпчиликнинг бирдан-бир ҳаммага тааллуқли фазилати — харбий фазилат. Республика жмияти шундай кишилардан ташкил топганки, улар табиатни жанговар бўлиб, қонунга асосланган ҳокимиятга бўйсунишига лойиқдирлар. Шунга асосан ҳокимият мансаблари жасур, муносиб камбағалларга ҳам тегади. Арасту фикрича кўпчилик озчилик олдида устунликка эга бўлади. кўпчиликнинг ҳар бир аъзоси аристократик озчиликнинг ҳар бир аъзосидан яхши. Кўпчилик алоҳида-алоҳидаликдан бирга бўлганликлари афзал, чунки ҳар бир киши диққат эътиборини бирон бир қисмга қаратган бўлади. Ҳамма эса биргаликда ҳаммасини, лекин кўпчилик етарли даражада ривожланган бўлган тақдирда қурадилар. Ундан ташқари кўпчилик ҳукмронлик қилишга кўпроқ асосга эгадир. Чунки агар шахсий қадр-қимматдан келиб чиқадиган бўлсак, бойлик ёки насл-насаблари ичида ҳар доим энг муносиб, энг бой, энг шарафли киши топилиши мумкин, шунинг учун муносиб бой, шарафли кишиларнинг ҳукмронлиги барқарор эмас, кўпчиликнинг ҳукмронлиги мустақил ва барқарор бўлади.
ТИРАНИЯ – сиёсий тузумини Арасту қаттиқ қораланган. Золимлик инсон табиатига мувофиқ келмайди. Тирания (золим шоҳ)нинг ҳокимлиги, якка монархнинг масъулиятсиз ҳукмронлигидир. Қўл остидагиларни манфаатларини ҳимоя қилмайди. Золим шоҳ доим унинг хоҳишига қарши чиқади. Жамиятдаги бирон бир эркин киши бундай хукмронликка кўнгилли равишда рози бўлмайди. Золимлар барча маънавий фазилатли кишиларнинг душманларидир. Маънавий фазилатли кишилар биринчидан, бешавқат ҳукмронликка даъвогар эмаслар, иккинчидан, улар ўз муҳитлари ва бошқалар орасида ишончга сазовор бўлиб, на ўзларининг на бошқаларнинг устидан чақимчилик қилишмайди. Золим ўз қўли остидаги кишиларга иродасизлик кайфиятини сингдиришга интилади ва ўзаро ишончсизликни уйғотиб, уларни сиёсий кучдан маҳрум қилади. Шунинг учун Арасту бу сиёсий тузумга нафрат билан қараб шундай деди: «Олқишу иззат-икромга ўғрини ўлдирган эмас, золим шоҳни ўлдирган лойиқ».