Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар

АЙИРБОШЛАШ. Арасту фикрича, моддий ноз-неъматларни айрбошлаш муҳнат тақсимоти туфайли юзага келади ва шунингдек айрим кишилар қўлида бир нарсалар кўпайиб қолган бўлса, бошқаларнинг қўлида иккинчи хил моддий неъматлар тўланиб қолади. Дастлаб айрбошлаш саводосининг ривожланиши табиий ҳол бўлган, чунки кишилар ўз кундалик ҳаётлари учун керак бўлмаган нарсаларга эга бўлишлари керак. албатта, кишиларда бирон-бир нарсага эҳтиёж бўлмаганда ёки улар бир ҳил эҳтиёжга эга бўлганларида айрбошлаш мутлақо бўлмаган бўлар эди. бироқ эҳтиёж кишиларни бир-бири билан боғлайди ва керакли айрбошлашни йўлга қўяди. Бундай айрбошлашсиз давлатнинг яшаши мумкин эмас. Чунки у ўзаро хизматлар эвазига мавжуддир. Арасту масалага тарихан ёндашади.

Дастлаб, унинг фикрича, айрбошлаш бўлмаган, хўжалик бўлган. даСтлабки оилаларда ҳамма нарса умумий бўлган. Кейинчалик бу дастлабки оила кўпгина алоҳида-алоҳида оилаларга бўлингач, бу оилаларда ўзларига керакли нарсаларга эҳтиёжлари пайдо бўлиб, керакли нарсаларга эга бўлиш мақсадида бир-бирлари билан товар айрбошлашни йўлга қўйганлар.

ҚИЙМАТНИНГ ИККИ ШАКЛИ. Арасту қийматнинг икки шакли ҳақида фикр юритар экан, у шундай хулосага келади, қиймат икки шаклда бўлади: табиий ва нотабиий фойдали нарсалар шаклида. Ўзининг «Сиёсат» асарида ҳам таъкидлаган.

Баъзи ҳолларда объектдан керакли мақсадли фойдаланилса, бошқа ҳолларда эса мақсадга мувофиқ бўлмаган ҳолда фойдаланилади. Масалан, пойафзалдан оёқ-кийим сифатида фойдалинилади, иккинчи ҳола эса уни бошқа бир нарсага айрбошлаш учун фойдаланилади. Иккала ҳолда ҳам пойафзал фойдаланиш объекти бўлиб хизмат қилади. Нарсаларнинг барчаси айрбошлаш предмети бўлиши мумкин.

САВДО ВА ПУЛ ҲАҚИДА. Арасту савдо турларини ва уни бир турдан иккинчи турга ўтиш йўлларини ҳам тахлил қилади. У савдо товар айрбошлашдан иборат бўлган. Пулнинг келиб чиқиши, оддий товар-айрбошлашнинг кенгайиши туфайли бўлди дейди. Арасту учун товарнинг пул шакли оддий қиймат шаклининг янада ривожланиши асосида бўлади. Масалан, 5та қошиқнинг қиймати бир уйга тенг бўлса, унда бу уй бешта қошиққа тенг. Товарнинг қиймати товар баҳосининг шарт-шароитидир. Чунки уларнинг ўзи ҳам қийматга эгадир. Лекин иккинчи томондан Арасту қиймати тушунчасини яхши тушунмаган.