Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

9.
 
БИНО ВА ИНШОООТЛАРНИНГ ЕР УСТИ ҚИСМИНИ ҚУРИШДА 
ГЕОДЕЗИК ИШЛАРНИ БАЖАРИШ
 
9.1. 
Бошланғич горизонтда ички режалаш тўрини қуриш
9.1.1
Бино (иншооот)нинг ички режалаш тўри бинодаги ўқлар ва 
баландлик
белгилари кўринишида тузилади ва улар монтаж горизонтида
батафсил режалаш ишларини ҳамда ижроий съёмкаларни бажаришга хизмат 
қилади.

---

ШНҚ 
3.01.03-19 32 -
бет.
9.1.2
Геометрик шакли бўйича оддий бўлган бино ёки иншооотларни 
қуришда, бундай тўрлар
тўртбурчак, ромблар қаторлари, марказий системалар
кўринишида тузилади.
9.1.3
Бино (иншооот)нингпланли ички режалаш тўрини
қуриш,
режалаш 
ўқларини бошланғич горизонтга узатишдан бошланади.Баландлик бўйича 
бинонинг
(иншооотнинг) ер ости юк кўтарувчи конструкциялари, ертўла том
ёпмасинибетонлабтайёрланган ёки пойдевор блоклари таянч майдонлари
юзасиданўтадиган текислик,бошланғич горизонт
ҳисобланади. Тўрни монтаж 
горизонтига вертикал проекциялаш усулида
узатиш учун
бинонинг 
(иншооотнинг) асосий режалаш ўқини маҳкамлаш ўрнишундай танланадики
барча том
ёпмаларда 
прекциялашга тешиклар ўрнатиш имконияти
бўлсин.
Ўқларни вертикал проекциялаш усули
билан кўчиришда таянч 
белгиларни бино ёки иншооот корпуси ташқарисида маҳкамлашга
ва уларни 
вертикал бўйича кўчириладиган кронштейнларга маҳкамланган экранларга 
(палеткаларга) проекциялашга йўл қўйилади
. 
Ўқларни монтаж горизонтига қия проекциялашда, режалаш тўри 
бошланғич горизонтда шундай тузиладики, бунда бўйлама ва кўндаланг 
ўқларнинг
кесишган нуқталари
имконият
борича бинонинг
(иншооотнинг
) 
ташқи габаритига яқин жойлашган бўлсин
. 
Монтаж горизонтига узатиладиган таянч нуқталарининг сони учтадан кам 
бўлмаслиги керак.
9.1.4
Базисли режалаш тўрлари
бошланғич горизонтда
асосан,ўқларни 
режалаш базис шаклларининг томонлари бўйлаб бевосита чизиқли ўлчашлар 
билан ёки створларни қуриш усули билан бажарилиши учун,томонлари 
бинонинг ўқларига параллел жойлашган, намунавий тўғри геометрик шакллар 
кўринишида
қурилади.Тўғри бурчакли пойдеворларда режалаш планли
ўқларни,учлари бинонинг асосий ўқларига нисбатан параллел силжитилган 
ўқлар кесишган жойда жойлашган тўғри бурчаклитўртбурчаккўринишида 
қуриш мақсадга мувофиқ. 
Базис шакли томонларининг узунлиги 50метрдан ортиқ бўлмаслиги 
керак. Монтаж горизонтига узатиладиган таянч нуқталарнинг сони учтадан кам 
бўлмаслиги, улар ўзаро бир
-
биридан мумкин қадар узоқроқда жойлашиши 
керак.
9.1.5
Бошланғич горизонтда планли режалаш тўрини тузиш электрон 
тахеометрлар ёки теодолит ва рулетка ёрдамида қуйидаги тартибда 
бажарилади:
-
планли тўрнинг
асосий (бурчакли) пунктларини олдиндан тузиш;
-
асосий йўлни бошланғич ва аниқланадиган пунктлар бўйича 
(трилатерация усулида қуришда томонлар ва диагоналларни ўлчаш) ўтказиш;
-
пунктлар марказларини лойиҳавий ҳолатгаредукциялаш;
-
назорат ўлчашлари;
-
ўқнинг оралиқ нуқталаринибарпо этиш
. 
9.1.6
Базис шакллари нуқталарини лойиҳавий ҳолатга келтиришдаги 
редукциялаш учун полигонометрик йўл ўтказилади ёки нуқталар 
координаталари микротрилатерация усулида
аниқланади. Ҳисоблашларни 

---

ШНҚ 
3.01.03-19 33 -
бет.
соддалаштириш учунтўр нуқталарининг биттасини бошланғич деб, 
координаталар ўқларининг йўналиши
- 
бўйлама ва кўндаланг ўқларга параллел 
деб қабул қилган ҳолда,
шартли координаталар системаси қўлланилади. 
9.1.7
Полигонометрик йўлларда бурчаклар ва томонларни ўлчаш 
аниқлиги базис тўрининг аниқлик класси
билан аниқланади. Редукциялар 
қийматини топиш учун тармоқ нуқталарининг назарий ва ҳақиқий 
координаталари ҳисоблаб чиқилади.
9.1.8
Редукция
қийматларини киритиш учун миллиметрли қоғозда 
редукция
вароқлари
тузилади. Вароқда нуқтанинг номери, нуқтанинг ҳақиқий 
ўрни, нуқтанинг назарий ўрни, тўрнинг иккитадан кам бўлмаган нуқталарига 
йўналишлар, редукцияларнинг чизли ва бурчак
қийматлари кўрсатилади.
9.1.9
Жойда редукциялашни редукция вароғида нуқтанинг ҳақиқий 
ҳолати тасвирини нуқтанинг жойдаги ҳолати устига
қўйиб бажарилади. Сўнгра
, 
редукциялаш вароғи
йўналишлардан биттасига ориентирланади, ориентирлаш
эса бошқа йўналишлар билан назорат қилинади. Нуқтанинг назарий ҳолати 
(ўрни) редукциялаш вароғидан белгининг пластинасига кўчирилади. 
Редукциянинг бурчак ва чизиқли
қийматлари бўйича нуқтанинг бошланғич 
горизонтдаги ўрни назорат қилинади ва батамом маҳкамланади.
9.1.10
Тармоқнинг редукцияланган нуқталари бўйлаб,
аниқлиги 
асосий полигонометрик йўл аниқлигига тенг бўлган
, 
назорат полигонометрик 
йўли ўтказилади. Назорат йўли натижаларига кўра бошланғич горизонтдаги 
планли режалаш тўри нуқталари координаталарининг охирги қийматлари 
ҳисоблаб чиқилади.
Лойиҳавий координаталар
билан ва
назорат йўлини ҳисоблаб топилган 
координаталари орасидаги фарқи
,
δ