Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

10.
 
БИНОЛАР 
ГЕОМЕТРИК 
ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ
 
АНИҚЛИГИНИ
 
ГЕОДЕЗИК НАЗОРАТИ
 
10
.1. Умумий талаблар
10.1.1
Бинолар (иншооотлар)ни қуриш ёки муҳандислик 
тармоқларини ётқизиш жараёнида, қурилиш 
– 
монтаж ташкилоти (бош 
пудратчи, субпудратчи) ишлаб чиқаришда сифат назоратининг мажбурий 
таркибий қисми бўлган, бинолар (иншооотлар) геометрик параметрларининг 
аниқлик назоратини ўтказиши керак.

---

ШНҚ 
3.01.03-19 47 -
бет.
10.1.2
Бинолар (иншооотлар) геометрик параметрларининг аниқлик 
назоратиқуйидагилардан иборат:
а) бинолар (иншооотлар) элементларининг, конструкцияларининг, 
қисмларининг ва муҳандислик тармоқларининг
, 
уларни
монтаж
қилиш
ва 
вақтинчалик маҳкамлаш (
технологик процесс давомиданазоратда) 
жараёнидагиҳолатининг 
лойиҳа 
талабларига 
мослигинигеодезик 
(инструментал) текшириш.
б) монтаж (ўрнатиш, жойлаштириш) тугагандан сўнгбинолар
(иншооотлар) 
доимий маҳкамланган элементларининг, конструкцияларинингва 
қисмларининг, ҳамда муҳандислик тармоқларининг планли 
ва баландлик 
бўйича ҳақиқий ҳолатининг ижроий геодезик съёмкаси.
Ер ости муҳандислик тармоқларининг ижроий геодезик съёмкасини 
хандаклар кўмилишига
қадар бажариш шарт.
10.1.3
Қурилиш жараёнида бажариладиган геодезик назоратлар
геодезик ҳужжатлар билан расмийлаштирилади,уларга қуйидагилар киради:
-
ижроий геодезик схемалар, чизмалар, профиллар, кесмалар ва б.;
-
геодезик текширишларнинг
далолатномалари, дала журналлари.
10.1.4
Қурилиш 
–
монтаж ишлари жараёнида назорат қилинадиган 
бинолар (иншооотлар)нинг геометрик параметрлари, геодезик назорат 
усуллари, унинг
бажарилиш тартиби ва ҳажми ГИБЛда белгиланган бўлиши 
керак.
10.1.5
Қабул қилиш назорати бажарилишида ижроий геодезик 
съёмкагатегишли биноларнинг
(иншооотларнинг
)
муҳим
конструкциялари 
ва 
қисмларининг
рўйхати
лойиҳа ташкилотитомонидан
аниқланиши керак.
10.1.6
Биноларни
(иншооотларни) геометрик параметрлари 
аниқлигининг геодезик назорати, шу жумладан қурилишнинг барча 
босқичларидаги ижроий геодезик съёмка
, 
ушбу
ишларни бажарувчи 
ташкилотлар томонидан амалга оширилиши керак.
10.1.7
Бинолар 
(иншооотлар) 
элементларининг,
конструкцияларининг, қисмларининг планли ва баландлик ҳолатлари, уларнинг 
вертикаллиги, анкер болтлари ва ўрнатиш
деталларининг ҳолатини бинонинг
(иншооотнинг
)
ички режалаш тўри белгиларидан, муҳандислик тармоқлари 
элементларини эса қурилиш майдонининг режалаш тўри белгиларидан, 
бинонинг (иншооот нинг) ташқи режалаш тўридан ёки капитал бинонинг
(иншооотнинг
) 
қатъий(барқарор)
нуқталаридан аниқлаш керак.
Ишларни бошлашдан аввал тўр
пунктлари ва ориентирларининг 
турғунлигини (ўзгармаслигини) текшириш керак.
10.1.8
Биноларнинг
(иншооотларнинг) геометрик параметрлари 
аниқлигини геодезик назорат жараёнида ўлчашлар хатолиги, шу жумладан 
муҳандислик тармоқларини
ижроий съёмкасида, ШНҚ, давлат стандартлари 
ёки лойиҳа ҳужжатлари томонидан йўл қўйиладиган оғиш
миқдорининг 0,2 
қисмидан ортиқ бўлмаслиги керак.
Бинолар (иншооотлар) конструкцияларини тайёрлаш ва 
қуриш учун 
стандартлар,
ШНҚларда кўзда тутилмаган йўл қўярли қийматлари бўлган 

---

ШНҚ 
3.01.03-19 48 -
бет.
лойиҳа ҳужжатлари бўйича қурилганда, зарур
бўлган ўлчашлар аниқлигини 
ГИБЛда бажариладиган махсус ҳисоблашлар
орқали аниқлаш керак.
10.1.9
Операцион
(
технологик процесс давомидаги
) 
назоратда амалга 
ошириладиган геодезик (инструментал) текширишлар натижалари ишларнинг 
умумий журналида қайд қилиниши керак.
10.1.10
Биноларни
(иншооотларни)элементлари
,
конструкциялари ва 
қисмларининг ижроий геодезик съёмкаси натижалари бўйича ижроий схемалар 
, 
ер ости муҳандислик тармоқлари учун эса 
–
қоидага биноан, янги ўтказилган 
муҳандислик тармоқларининг план ва баландлик бўйича ҳолатларини акс 
эттирувчи ишчи чизмалар масштабига мос масштабдаги ижроий чизмалар 
тузилиши керак.
Зарурат туғилганда илова сифатида координаталар ва тармоқлар 
элементларининг каталогларини тузиш керак.
10.1.11
Ижроий съёмка натижалари бўйича тузилган ижроий схема ва 
чизмалардан
,
қабул қилиш назоратида, ижроий ҳужжатлар тузишда ва қурилиш 
монтаж ишлари сифатини баҳолашда фойдаланиш керак.
10.1.12
Ижроий 
съёмка 
натижаларини 
график 
шаклда 
расмийлаштиришни ЕСКД ва СПДС стандартлари асосида, зарурат туғилганда, 
1:5000, 1:2000, 1:1000 ва 1:500 масштаблардаги ерости
коммуникацияларининг 
топографик планларида шартли белгиларни чизиш қоидаларидан фойдаланган
ҳолда амалга ошириш керак.
10.1.13
Бинолар (иншооотлар) ва муҳандислик тармоқларини 
қурилиши бўйича ишларни қабул қилишда
, 
қурилишнинг техник назоратини 
амалга оширувчи буюртмачи (қурувчи), қуриб битказилган бинолар
(иншооотлар) ва муҳандислик тармоқлари пудратчи тақдим этган ижроий
чизмада акс этилганига қанчалик мос келишини текшириш учун назорат 
геодезик съёмкасини
(
ўз
кучлари билан
ёки қурилиш вазирлигининг 
ихтисослаштирилган
ташкилотларини жалб қилган ҳолда)
бажариши керак.
Бажарилган текшириш якунлангандан сўнг, қурилишни геодезик 
назорати ҳақидаги далолатнома (11б
- 
илова) ва қурилган бинолар (иншоотлар) 
ва инженерлик тармоқларининг лойиҳавий қийматларга мослиги акс 
эттирилган натижалар ҳақидаги маълумотнома(11в
-
илова)
берилади.
Лойиҳадан 
оғиш 
аниқланганда(планда 
ва/ёки 
баландлик
бўйича)пудратчи лойиҳа ташкилоти ва
шаҳар ёки вилоят
бош қурилиш 
бошқармаси биланмувафиқлаштириши керак,агар мувофиқлаштиришижобий 
ҳал бўлса у ҳолда ҳам маълумотнома берилади(11в 
– 
илова)
10.1.14
Лойиҳа ҳужжатларида белгиланган тартибда киритилган 
тузатишлар, ва бинолар (иншооотлар) ва муҳандислик тармоқлари 
жойлашишида йўл қўйилган оғишлар,ижроий бош планда қайд этилиши керак.
10.1.15
Ободонлаштиришда, вертикал текислашда
,
йўл 
қопламаси 
учун
жой тайёрлашда
, 
траншеяларда, хандақларда, кўтарма
жойларва шу 
кабиларда
тупроқ ишларини амалга ошириш аниқлигининг
назоратини ҳам 
планда, ҳам баландлик бўйича олиб бориш керак.
Планда назорат қилинадиган нуқталарнинг ҳажмини,қуриладиган 
иншоотни режалашдаги жойга кўчириладиган нуқталар (картограммадаги 

---

ШНҚ 
3.01.03-19 49 -
бет.
квадратларнинг
учлари, хандақлар габаритлари, траншеялар бурилиш
бурчаклари
ва
ш.ў.) сонининг камида 10% ҳажмда олиш керак.
Пойдевор остидаги
қўлда тозаланадиган тупроқ асосинингбаландлигини 
текшириш ялпи
назорат орқали амалга оширилади.
Хандақ тубини баландлик бўйича тозалаш аниқлиги геометрик 
нивелирлаш орқали
амалга оширилади
. 
10
.2. Биноларнинг
геометрик параметрлари аниқлигини геодезик назорат
қилишнинг мазмуни
10.2.1
Бинолар геометрик параметрлари аниқлигини
геодезик 
назорати қурилиш технологик жараёнининг таркибий қисми ҳисобланиши 
керак.
Назорат ўлчашларнинг геодезик асоси бўлиб, бинонинг режалаш тўри 
белгилари, уларга параллел бўлган режалаш ўқлари ва чизиқлари,
конструкциялар ён қирраларига ўрнатиладиган нишонлар(рискалар), реперлар, 
маяклар ва маркалар ҳисобланади. 
Геодезик назорат конструкцияларнинг планли
, 
баландлик бўйича ва 
вертикалга нисбатан ҳақиқий ҳолатини 
, 
вақтинча маҳкамлаш босқичидаги
(
технологик процесс давомида(операцион)назорат)
каби, уларни батамом 
маҳкамлагандан кейинги (қабул қилиш назорати) босқичида ҳам аниқлашни 
ўзида мужассамлаштиради.
10.2.2
Планли геодезик назорат орқали конструкцияларнинг планда
бўйлама ва кўндаланг ўқларга
ёки уларга параллел чизиқларга нисбатан 
ҳақиқий жойлашиши текширилади.
Баландлик бўйича геодезик назоратда
, 
бино конструкцияларини 
таянч 
текислик юзаларининг ҳақиқий ҳолати
текширилади.
Вертикаллик бўйича геодезик назоратда
, 
монтаж қилинадиган 
конструкцияларнинг вертикал ёки қия текисликка нисбатан ҳолати 
текширилади.
10.2.3
Қурилиш жараёнида бажариладиган геодезик назорат 
геодезик ҳужжатлар билан расмийлаштирилади. Бу ҳужжатларга қуйидагилар 
киради:
-
ижроий геодезик схемалар, чизмалар, профиллар, кесмалар ва 
бошқалар
.; 
-
геодезик текшириш далолатномалари, дала журналлари.
10.2.4
Биноларни 
геометрик параметрлари аниқлигининг махсус 
геодезик назорати
қуйидаги ҳолларда амалга оширилади:
-
конструкцияларни ёки бино серияларини монтаж қилишнинг янги 
технологияларини ўзлаштиришда;
-
участка (ишчилар жамоаси), бригада, звено иши сифати даражасини 
аниқлашнинг статистик усулларини қўллашда;
-
арбитраж органлари,
назорат органлари, ҳамда қурилиш бошқаруви 
маъмурияти ёки юқори органларининг талаблари бўйича.

---

ШНҚ 
3.01.03-19 50 -
бет.
10.2.5
Қабул қилиш назоратида ижроий геодезик съёмка 
қилинишикерак бўлган биноларнинг асосий конструкция ва қисмлари рўйхати,
ишчи чизмаларда лойиҳа ташкилоти
томонидан аниқланади.
10.2.6
Биноларни 
геометрик параметрлари аниқлигининг геодезик 
назорати бўйича ишлар бошланишига қадар назорат қилинадиган
параметрлар 
рўйхати, назорат усули, назорат ишлари плани ва уларни бажариш тартиби, 
ўлчаш асбоблари, инстрементлар, ўлчашларнинг схемаси аниқланиши керак. Бу 
масаларнинг барчаси ГИБЛда акс эттирилади.
10.2.7
Аниқликнинг геодезик назорати
, 
ўлчашларнингусуллари ва
схемалари, маълумотларни йиғиш қоидалари, сақлаш, қайта ишлаш, назорат 
натижаларидан фойдаланиш тўғрисидаги стандартлар, технологик хариталар, 
назорат қайдномалари ва бошқа технологик ҳужжатлар асосида олиб борилиши 
шарт.
10.2.8
Аниқлик назорати
асосан танлаб амалга оширилиши керак
. 
Ўлчашлар
ҳажми чекланган бўлса, янги назорат технологиялари тадбиқ 
этилганда ва ностандарт муҳандислик масалаларини ечишдатўлиқ назорат
бажарилиши керак
. 
10.2.9
Назорат ўлчашларнинг ўртача
квадратик хатолиги δх 
,
назорат 
қилинадиган геометрик параметрнинг∆x
йўл қўйиладиган оғишига
боғлиқ 
равишда қабул қилинади ва қуйидагича ифодаланади
δ