Шаҳар транспорти

1.2-расм. Тошкент шаҳридага “Космонавтлар” метро бекати.


Таркиб ҳаракатланадиган тонелларнинг бўйлама қиялиги 40‰ дан ошмаслиги лозим.
Демак, метрополитен тармоғи улкан шаҳарларда транспорт масаласини ечишда муҳим рол ўйнайди ва шаҳарсозликда бу транспорт тури истиқболлидир.
Ҳаракатланувчи тротуарлар. Метрополитен станцияларида, темирйўл вокзалларида, кўргазмалар залларида, музейларда, савдо марказларида ва ҳ.к. жойларда қулланилади (1.3-расм). Ҳаракатланувчи тротуарлар тезлиги 2,5-4 км/с. (эскалаторлардан энига катта, қиялиги кам 10-15⁰).

1.3-расм. Ҳаракатланувчи тротуар (Ж.Корея, Инчеон аэропорти).


Темир йўл транс­порти. Улкан шаҳарларнинг ичида ва шаҳар олди тармоқларида жуда самаралидир.
Унта вагонли поезд 2 минг йўловчини ташиш имониятига эгадир.
Айниқса, Токиода ривожланган бўлиб, умумий шаҳар йўлочиларнинг 57% дан кўпроғи айнан ушбу транспорт турида ташилади (1.4- расм).

1.4-расм. Тезюрар поездлар: А- Япония; Б – Ўзбекистон.


Монорельсли транспорт. Алоҳидаги эстакадаларда ҳаракатланадиган тезюрар шаҳар транспорт воситасидир. Уларнинг икки тури мавжуд: эстакадага осилган ҳолатда ва эстакада устида ҳаракатланадиган (1.5-расм).
Замонавий монорельсларнинг тезлиги 200 км/с гача боради.
Максимал қиялик 50-60‰. Баъзи мураккаб шароитли ҳолатларда 100-120 ‰.

1.5-расм. Монорельс: А- эстакада устида; Б – эстакадаги осилган.


Бизнинг шаҳарларда истиқболда қулланиладиган транспорт тури бўлиб, шаҳарни дам олиш зоналари, аэропортлар, гуруҳ-гуруҳ жойлаштирилган аҳоли пунктларини ўзаро боғлашда қулай транспорт воситасидир.
Шаҳар транспорт тармоғини қуриш ва транспорт турларини танлаш йўловчилар оқимини туғри аниқлаш ва уларни қайси транспорт турида ташиш вариантларини таққослаш асосида амалга оширилади. Бундай ҳисобларни олиб бориш учун мутахассисдан шаҳар ички транспорт тармоғининг ягоналигини акс эттирувчи шаҳар транспорт тармоғи вариантларини тайёрлашни талаб этади.

1.3. Ташқи транспорт

Ташқи транспорти маҳаллий шаҳар олди ва узоқ масофага йўловчи ва юк ташиш учун хизмат қилади. Шаҳар транспорт алоқаси бошқа тураржой пунктлари билан автомобил, темирйўл, сув ва ҳаво транспортлари орқали амалга оширилади. Шаҳар ташқи транспортининг иншоотлари ва уларни эксплуатация қилиш - шаҳар аҳолисига хизмат кўрсатиш ва шаҳар ички транспорти билан ҳам функционал, ҳам лойиҳавий боғлик бўлиши лозим.
1.3.1. Автомобил йўллари
Қулланилиши ва транспорт ҳаракатининг истиқболдаги жадаллигидан келиб чиққан ҳолда автомобил йўллари 5 та категорияга бўлинади. 1.1-жадвал