Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров



Download 0,65 Mb.
bet106/202
Sana21.02.2022
Hajmi0,65 Mb.
#40041
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   202
Bog'liq
2 5194979698626528277

Кун, вақт, пайт, йил сўзлари кўпликни ифодаловчи -лар аффиксини қабул қилиши ҳам мумкин. Масалан, бир кунлари, бир вақтлари, бир пайтлари, бир йиллари...;
б) неча, қанча, сидир(ғ)а, оз, мунча, қадар сўзлари билан қўшилиб, ҳол ёки аниқловчи вазифасида келади: бир неча сту- дент, бир қанча китоб, бирмунча (бир қадар) қараб чиқдим, бир оз ишладик, бир сидир(ғ)а кўриб чиқдим;
в) бир сўзи нима, нарса сўзлари билан бирга келиб но- >аниқлик маъносини билдиради. Бу вазифада келган нима ва нарса сўзлари ўзаро синоним бўлади: Унда кутилмаган бир нарса пайдо бўлди. (С. Аҳм.) ...унга бир нималарни кўрсатди;
I г) қатор, талай сўзлари билан бирикиб, предметнинг бел- -гисини кўрсатади: Мажбуриятни ўз вақтида бажариш учун бир цатор тадбирлар белгилаб чиқдим. («Қизил Узбекистон» газ.) 'Трактор бир ярим кунда бир талай қўриқ ер очипти. (А. Қ.);
д) хил сўзи билан бирикиб келганда икки хил: «бир тур- даги» ёки «ғалати» каби маъноларни билдиради: Чорбозордаги


боғимни пуллашни учини чиқарганимдаёқ важоҳати бир хил бўлиб, тутуни осмонга чиқувди. (Ас. М.) Бир хил китобларни олдим;


е) бир сўзи бари, баъзи, ҳар, қай(си) сўзларидан кейин ке- либ, қўшма сўзни ташкил этади: баъзи бир, қай(си) бир сўз- лари сифат вазифасида, ҳар бир — олмош вазифасида, бари- бир (асли эга + кесим муносабатидан келиб чиққан)—кириш сўз ёки сўз-гап функциясида қўлланади: Бу одамларнинг цайси бирини ишонтиради! (А. Қ.) Петров ҳар бир сўзни анық- лаб гапирарди. (0.) Иўқ, барибир кутмайди. (М. Исм.)
Булардан ташқари бир сўзи жуфтланиб кела олади. Бун- дай вақтда улар келишик (қотиб қолган келишик аффикслари) ва эгалик аффиксларини олади: бир-бири, бирдан-бир, бирма- бир, бир-бирига, бири-бирига каби. Шунингдек, бу сўз бирин- сирин, бирин-кетин каби жуфт сўзларнинг олдииги компоненти бўлиб ҳам келади. Бир сўзининг жуфтлаиишида ўзига хос ху- сусиятлар ҳам мавжуд: Бир сўзи жуфтланса, равишга кўчади: ...ипак намуналарига бир-бир қараб чиқди. (0.)
Жуфтланган бир сўзинипг олдингиси чиқиш келишик фор- масида келса, ягона, якка каби маъноларни билдиради: Бу муштипарнинг бирдан-бир орзуси шу-ку! (М. Исм.)
Жуфтланган бир сўзининг ҳар иккиси эгалик, келишик ва кўплик аффиксларини олиб келган бўлса, кейинги бир сўзи «иккинчиси» ёки «бошқаси» деган маънони билднради: Бири- бирининг давомчиси, бири-бирига устоз. (Ғ. Ғ.) Бири-биридан аломат гулларни ўстирди. (М. Исм.) Улоқчилар биридан-бири улоқни олиб қочади. (0.) Олдинги сўз эгалик аффиксини ол- маган бўлса, бу ҳолат кўриимайди: Улар бир-бирларига мам- нун қараб қўйишди. (0.)
Узбек тилида бир сўзи ўриида илк сўзи ишлатилиши мум- кин. Бу сўз биринчи маъносида тартибни кўрсатади: Қуёшнинг илкнуридан олам уйғонгандек. (Ҳ. Ғ.) Уктамюгуриб борди-ю, гўё уларни илк марта кўраётгандек қизиқиш ва ҳаяжон би- лан кутиб олди. (0.)
Шушшгдек, бир сўзи маъносида якка, ягона, ёлғиз сўзлари ҳам ишлатилади. Бир ўзим келдимёлғиз ўзим келдим. Унинг битта ўғли борунинг ягона (яккаю ягона) ўғли бор ва ҳ. к. Лекин бу сўзлар сон туркумига кирмайди, чунки улар ўрнида маълум рақамни қўллаб бўлмайди.

Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   202




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish