Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Respublikada aholining tabiiy harakatlanishi

Download 61,19 Mb. bet 231/305 Sana 13.04.2022 Hajmi 61,19 Mb. #548903

Bog'liq
иктисод назарияси.FR10

Bu sahifa navigatsiya:

• Olish Tabiiy osish
• tashqi migratsiya
• 20.2. Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va uning taklifi nisbati
• Ishchi kuchi talabi — bu muayyan vaqtda ish haqining tarkib topgan daraja­sida turli ish beruvchilar tomonidan ishchi kuchi miqdori va sifatiga bildirilgan talab.

Respublikada aholining tabiiy harakatlanishi Yillar
Ko'rsatkichlar (har 1000 kishi hisobiga)
Tug'ilish	O'lish	Tabiiy o'sish
1991	34,5	6,2	28,3
1995	29,8	6,4	23,4
1996	27,3	6,2	21,1
1997	26,0	5,9	20,1
1998	23,0	5,8	17,2
1999	22,3	5,3	17,0
2000	21,5	5,5	16,0
2001	20,4	5,3	15,1
2002	20,9	5,4	15,5
2003	19,8	5,3	14,5
2004	20,4	5,0	15,4
2005	20,3	5,4	14,9
2006	20,9	5,3	15,6
2007	22,6	5,1	17,5
2008	23,6	5,0	18,6

O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlari.

Mamlakatdagi yoki ayrim hududlardagi ishchi kuchi resurslari miq­doriga aholining tabiiy o'sishidan tashqari ishchi kuchi migratsiyasi ham ta'sir qiladi. Ishchi kuchi migratsiyasi murakkab jarayon bo'lib, turli omillar ta'siri ostida (masalan, ish haqi darajasidagi o'zgarishlar, ish- sizlik va h.k.) ishchi kuchining bir hududdan boshqa bir hududga ko'chib o'tishini bildiradi. Migratsiya ikki darajada, ya'ni xalqaro darajada va mamlakat ichida ro'y berishi mumkin. Davlatlar o'rtasida ro'y bergan migratsiya tashqi migratsiya deyiladi. Bir mamlakat ichida ro'y bergan migratsiya ichki migratsiya deb atahb, u quyidagi shakllarda boiishi mumkin:

1. 
   tugal migratsiya - aholining doimiy yashash joyini o'zgartirishi bilan bog'hq migratsiya;
   
2. 
   tebranuvchi migratsiya — ishchi kuchining bir hududdan boshqa hududga muntazam davriy ravishda qatnab ishlashi bilan bogiiq mig­ratsiya;
   
3. 
   mavsumiy migratsiya — mavsumiy ish faoliyati bilan bog'hq migratsiya;
   
4. 
   tasodifiy migratsiya — ishchi kuchining ba'zi hollarda boshqa hududlarga borib kelishi bilan bog'hq migratsiya.
   

Mamlakatimizdagi migratsiya saldosi 2008-yilda -25,8 ming kishini tashkil etgan, ya'ni immigratsiya miqdori emigratsiyaga nisbatan yuqo- riroq bo'lgan.
Ishchi kuchi migratsiyasi shunchaki ro'y bermay, uning negizida maium ijtimoiy-iqtisodiy sabablar yotadi. Ishchi kuchi migratsiyasi- ning iqtisodiy vazifasi sifatida mamlakat bo'ylab mehnat resurslari sa­marali taqsimlanishini ta'minlash, ishchi kuchiga boigan talab va taklif nisbatini muvofiqlashtirish hisoblanadi. Bu vazifaning amalga oshishi natijasida ishchi kuchidan foydalanish samaradorligi oshadi. Ishchi ku­chi migratsiyasining ijtimoiy vazifasi aholi turmush darajasini oshi­rish, inson omilining ijtimoiy hayotdagi roh va mavqeyini yanada yuk- saltirishdan iborat.
Ishchi kuchini takror hosil qihsh uning to'la va samarali ish bilan band bo'lish muammosini ham o'z ichiga oladi. Ish bilan to'la band bo'lishni mutlaq ma'noda tushunmaslik kerak. Birinchidan, ishsizlik- ning ma'lum darajasi iqtisodiyot uchun me'yordagi hoi hisoblanadi. Ikkinchidan, ish bilan to'la band bo'lish mehnatga layoqatli barcha kishilar albatta umumlashgan (davlat va jamoa korxonalarida) ishlab chiqarishga jalb etilishi zarurligini anglatmaydi. Ularning bir qismi o'zini oilada xizmat ko'rsatishga, bolalar tarbiyasiga, shuningdek, xususiy korxonalar va shaxsiy yordamchi xo'jalikda mehnat qilishga, yakka tar­tibdagi mehnat faohyati bilan shug'ullanishga bag'ishlashi mumkin. Uchinchidan, ish bilan to'la band bo'lish uning samaradorligi bilan, mehnat resurslaridan g'oyat oqilona foydalanish bilan qo'shib olib bo- rilishi kerak.
20.2. Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va uning taklifi nisbati
Bozor munosabatlari sharoitida ishchi kuchini takror hosil qilishda ishchi kuchi bozori muhim o'rin tutadi.
Ishchi kuchi bozori — bu xo'jalik faoliyati jarayonida ishchi kuchi tovari egalari va uning asosiy iste'molchilari — davlat korxonalari, tashkilotlari va turli xil tadbirkorlar o'rtasidagi oldi-sotdi munosabat- laridir. U mehnat sharoitlari va unga haq toiash miqdorlari, ishchi- larning malaka darajasi, ular tomonidan bajarilayotgan ishlarning hajmi, intensivligi va mas'uliyat darajasi bo'yicha tarkib topuvchi ijtimoiy-iqti­sodiy munosabatlarning murakkab tizimini namoyon etadi.
Har qanday bozor singari ishchi kuchi bozorida ham ikki qarama- qarshi tomon — talab va taklifning o'zaro ta'siri amal qiladi. Ishchi kuchi talabi — bu muayyan vaqtda ish haqining tarkib topgan daraja­sida turli ish beruvchilar tomonidan ishchi kuchi miqdori va sifatiga bildirilgan talab. Odatda ish beruvchilar bo'lib davlat, jamoa va xususiy mulkka asoslangan korxona va tashkilotlar, yakka tartibdagi tadbirkor va boshqalar hisoblanishi mumkin.

Download 61,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: