Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

IBO'LIM
IQTISODIY TARAQQIYOTNING UMUMIY ASOSLARI
1-BOB. IQTISODIYOT NAZARIYASI FANINING PREDMETI VA BILISH USULLARI

SH.SH.SHODMONOV, U.V.G'OFUROV 1
IQTISODIYOT NAZARIYASI 1
MU = M/V. 89
KU = M/K ; KU = YAD/K; KU = F/K. 89
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 6
3-bob. IJTIMOIY-IQTISODIY TIZIMLAR VA MULKCHILIK MUNOSABATLARI 7
3.3. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. 17
Mulk obyektlari va subyektlari 17
4-bob. TOVAR-PUL MUNOSABATLARI RIYOJLANISHI BOZOR IQTISODIYOTI SHAKLLANISHI VA AMAL QILISHINING ASOSIDIR 45
4.1. Natural ishlab chiqarishdan tovar ishlab chiqarishga o'tish va , _ .uning rivojlanishi 46
4.2. Tovar va uning xususiyatlari 49
4.3. Qiymatning mehnat nazariyasi va keyingi qo'shilgan miqdor nafliligi nazariyalari 59
4.4. Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari 69
4.5. O'zbekistonda milliy valuta — so'mning muomalaga kiritilishi va uning barqarorligini mustahkamlash yo'nalishlari 75
Xulosalar 82
Asosiy tayanch tushunchalar 83
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 88
5-bob. BOZOR IQTISODIYOTINING MAZMUNI VA AMAL 89
QILISHI 89
5.1. Bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari 89
Davlat sektori — o'z oldiga foyda olishni maqsad qilib qo'ymagan, asosan, iqtisodiyotni tartibga solish vazifasini amalga oshiradigan turli budjet tashkilotlari va muassasalarining majmui. 92
Bank — iqtisodiyotning me'yorda amal qiUshi uchun zarur Bo'lgan pul massasi harakatini tartibga soluvchi moliya-kredit muassasasi. 92
5.2. Bozor iqtisodiyotida doimiy va asosiy muammolarning hal qilinishi 94
5.3. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari 98
3. Iqtisodiy subyektlar tinimsiz harakat va izlanishlarining ta'minlanishi. Bozor iqtisodiyotining yana bir afzalligi shundaki, unda har bir shaxs, korxona, firma va korporatsiyalar tinimsiz harakatda va izlanishda bo'lishadi. Chunki xo'jasizlik, sustkashlik, beg'amlik har qanday xo'jalik tizimini xonavayron qilishga ohb keladi. Jismoniy va yuridik shaxslar raqobatga bardosh berish, doimiy ravishda foyda olishni ta'minlash uchun kurashadi. Natijada bozor iqtisodiyoti million-million kishilarni harakatga soladi, ularni boqimandalik kayfiyatidan qutqaradi. 99
5.4. Bozor va uning vazifalari 101
Tovar birjasi - oldindan belgilangan qoidalar asosida ulguiji sav- doni tashkil etish shakli. 113
Fond biijasi — qimmatli qog'ozlar oldi-sotdisi bo'yicha rasmiy ji­hatdan tashkil etilgan va muntazam amal qiluvchi bozor shakli. 113
Auksion — alohida xususiyatlarga ega bo'lgan tovarlarni sotish uchun muayyan joylarda tashkil qilingan maxsus kim oshdi savdo muassasasi. 114
Xulosalar 116
Asosiy tayanch tushunchalar 117
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 124
6.2. O'zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tishning tamoyillari va 130
xususiyatlari 130
6.3. O'zbekistonda bozor islohotlarini amalga oshirish va uning asosiy yo'nalishlari 133
6.4. O'zbekistonda milliy taraqqiyot bosqichlarining mazmuni, vazifalari va ahamiyati 138
6.5. Mamiakatni jadal isloh etish va modernizatsiyalashning mohiyati, tamoyillari va asosiy yo'nalishlari 143
2.Sud-huquq tizimi islohoti sohasida: 147
3.Ommaviy axborot vositalari rolini oshirish borasida: 147
4.Tashqi siyosat sohasida: 148
5.Iqtisodiyot sohasida: 148
Xulosalar 149
Asosiy tayanch tushunchalar 150
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 153
7-bob. TALAB VA TAKLIF NAZARIYASI. BOZOR MUVOZANATI 153
7.1. Talab tushunchasi va uning miqdoriga ta'sir qiluvchi omillar. 154
Talab qonuni 154
Talab miqdoriga narxdan tashqari ta'sir qiluvchi omillar. Talab 159
7.2. Taklif tushunchasi. Taklif miqdoriga ta'sir qiluvchi omillar. 162
Taklif qonuni 162
7.3. Talab miqdori va taklif miqdori o'rtasidagi nisbatning o'zgarishi. 168
Bozor muvozanati 168
= 0,8 4
Ya'ni, iste'molchi daromadining 1% ga ortishi o'z navbatida uning go'sht mahsulotlariga bo'lgan talabi miqdorining 0,8% ga ortishiga olib kelmoqda. Xuddi talabning narx bo'yicha egiluvchanligi ko'rsa^kichi sin- gari taklifning narx bo'yicha egiluvchanligi ko'rsatkichini ham aniqlash mumkin.Taklif hajmiga ta'sir qiluvchi boshqa omillar o'zgarmay qolgan sharoitda, narxning bir foizga o'zgarishi taklifning necha foizga 1
o'zgarishini ifodalovchi ko'rsatkich taklifning narx bo'yicha egiluvchanligi ko'rsatkichi deyiladi. Bu ko'rsatkich ko'pincha oddiy qilib taklifning egiluvchanligi deb ham ataladi. 2
7.4. Iste'molchi xatti-harakati nazariyasi 5
U(X,Y) = XY. 6
Xulosalar 13
Asosiy tayanch tushunchalar 15
8-bob. RAQOBAT VA MONOPOLIYA 23
8.1. Raqobatning mohiyati, shakllari va usullari 23
8.2. Monopoliyalarning iqtisodiy asoslari va ularning turlari 33
8.3. O'zbekistonda raqobatchilik muhitining vujudga kelisbi va monopoliyaga qarshi qonunchilik 46
9.2. Narx turlari va ularning mazmuni 66
9.3. Raqobatning turli ko'rinishlari sharoitida narxning shakllanish 70
xususiyatlari 70
0 Q_M...Qz Qo „Qi 78
9.4. Narx siyosati va uning O'zbekistonda amalga oshirilish xususiyatlari 79
Xulosalar 82
Asosiy tayanch tushunchalar 83
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 89
10.2. Tadbirkorlik faoliyatining shakllari, ularni tashkil etish va boshqarishning bozor tizimlari 94
Budjet korxonalari — davlatning vazifalarini bajarish bilan bog'liq holda faoliyat ko'rsatuvchi hamda davlat budjeti hisobidan moliyalash- tiriluvchi huquqiy va xo'jalik mustaqilligiga ega bo'lmagan korxonalar. 95
Kooperativ tadbirkorlik — jamoa mulkiga asoslanib, kooperatsiya a'zolarining uning faoliyatida o'z mehnati bilan ishtirok etishini taqozo etuvchi jamoa tadbirkorligining alohida shakli. Kooperativ mulkchilik- 96
D 99
AK = — x 100% , 99
tilgan aksiyalar summasi va aksiyadorlik korxonasiga haqiqatda qo'yilgan mablag' miqdori o'rtasidagi farqdan iborat. 99
Aksiyalarning nazorat paketi - aksiyadorlik jamiyati faoliyati us- tidan nazorat o'rnatishni ta'minlash imkonini beruvchi aksiyalar soni. 100
Marketing - tovar-pul munosabatlari sharoitida tadbirkorlik fa­oliyatini tashkil etishning yaxlit tizimi bo'lib, bunda xo'jalik muammo- 101
larini hal etishda bozor talablari, xaridorlarning tovar va xizmatlarga real talablari va ehtiyojlari yotadi. 101
Marketing tamoyillari bo'lib quyidagilar hisoblanadi: 101
10.3. O'zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yanada erkinlashtirilishi va rag'batlantirilishi 103
Iv = Id + Td + Zd. 116
K -MM. .. „ MD 127
aux = 139
IH = R + r + A . 204
n 263
\ 271
.,, . . j- — = io. 287
17-bob. IQTISODIY O'SISH VA MILLIY BOYLIK 307
.1. Iqtisodiy o'sishning mazmuni, turlari va ko'rsatkichlari 307
Y = f(L,K,N), 315
Y = (AY/AL)L + (AY/AK)K + (AY/ AN)N. 318
7 = 1,01 x A'⁰'²⁵ xi^0,75. 323
Y = AK^aL^['^ae^rl > 323
19-bob. IQTISODIYOTNING SIKLLILIGI VA MAKROIQTISODIY BEQARORLIK 361
19.1. Makroiqtisodiy beqarorlik va iqtisodiyotning siklliligi 361
Iqtisodiy sikl deganda, odatda iqtisodiyot rivojlanishining bir ho- latidan boshlanib, birin-ketin bir necha fazalarni bosib o'tib, o'zining dastlabki holatiga qaytib kelgunga qadar o'tgan davr tushuniladi. Iqti- 362
sodiyotning rivojlanishidagi harakati bir sikl bilan to'xtab qolmaydi, balki u to'xtovsiz to'lqinsimon harakat sifatida davom etadi. siklli hara­kat iqtisodiy o'zgarishning muhim omili, makroiqtisodiy muvozanat unsurlaridan biri bo'hb, milliy xo'jalik turli tarkibiy qismlarining amal qilishidagi notekislikni, uning rivojlanishidagi inqilobiy va tadrijiy bos- qichlarning iqtisodiy taraqqiyot jarayonidagi almashuvini aks ettiradi. 363
19.2. Iqtisodiy sikl nazariyalari. Sikilarning asosiy turlari 364
Iqtisodiy sikllarni iqtisodiy tizimning o'ziga xos ichki omillari ta'si­rida vujudga kelishini asoslovchi nazariya internal nazariya deb ataladi. 365
19.3. Inqirozlarning mazmuni va turlari 373
19.5. Jahon moliyaviy inqirozining O'zbekiston iqtisodiyotiga ta'siri hamda uning oqibatlarini oldini olish va yumshatishga asos boigan omillar 393
20.2. Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va uning taklifi nisbati 411
W,P,% " 414
20.3. Ishchi kuchi bandligi to'g'risidagi turli konsepsiyalar sharhi 418
20.4. Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlik darajasini aniqlash 422
Xulosalar 430
Asosiy tayanch tushunchalar 431
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar 436
21-bob. MOLIYA TIZIMI VA MOLIYAVIY SIYOSAT 437
21.2. Budjet taqchiUigi va davlat qarzlari 6
21.3. Soliq tizimi va uning vazifalari 8
1.Daromad hajmi o'sib borishi bilan o'rtacha stavkasi o'sib bo­ruvchi soliqlar progressiv soliqlar deyiladi. 10
2.Daromad hajmi o'sib borishi bilan o'rtacha stavkasi pasayib boruvchi soliqlar regressiv soliqlar deyiladi. 10
3.Daromad hajmi o'sib borishi bilan o'rtacha stavkasi o'zgarishsiz qoluvchi soliqlar proporsional soliqlar deyiladi. 10
Ksoliq _yuki = Z JV / Z YAIM, 13
M_s 1 31
77v"- 35
112,6 36
25-bob. JAHON XO'JALIGI VA UNING EVOLUTSIYASI 69
26-bob. XALQARO IQTISODIY INTEGRATSIYA VA O'ZBEKISTONNING JAHON HAMJAMIYATIGA KIRIB BORISHI 12
26.1. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati, shakllari va obyektiv asoslari 12
K₀=EJE_m, 611 45
"" ' K_e=E/YAIM, 49
M,= 1 , 54

1. 
   Natural ishlab chiqarishdan tovar ishlab chiqarishga o'tish va
   

SH.SH.SHODMONOV, U.V.G'OFUROV 1
IQTISODIYOT NAZARIYASI 1
MU = M/V. 89
KU = M/K ; KU = YAD/K; KU = F/K. 89
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 6
3-bob. IJTIMOIY-IQTISODIY TIZIMLAR VA MULKCHILIK MUNOSABATLARI 7
3.3. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. 17
Mulk obyektlari va subyektlari 17
4-bob. TOVAR-PUL MUNOSABATLARI RIYOJLANISHI BOZOR IQTISODIYOTI SHAKLLANISHI VA AMAL QILISHINING ASOSIDIR 45
4.1. Natural ishlab chiqarishdan tovar ishlab chiqarishga o'tish va , _ .uning rivojlanishi 46
4.2. Tovar va uning xususiyatlari 49
4.3. Qiymatning mehnat nazariyasi va keyingi qo'shilgan miqdor nafliligi nazariyalari 59
4.4. Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari 69
4.5. O'zbekistonda milliy valuta — so'mning muomalaga kiritilishi va uning barqarorligini mustahkamlash yo'nalishlari 75
Xulosalar 82
Asosiy tayanch tushunchalar 83
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 88
5-bob. BOZOR IQTISODIYOTINING MAZMUNI VA AMAL 89
QILISHI 89
5.1. Bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari 89
Davlat sektori — o'z oldiga foyda olishni maqsad qilib qo'ymagan, asosan, iqtisodiyotni tartibga solish vazifasini amalga oshiradigan turli budjet tashkilotlari va muassasalarining majmui. 92
Bank — iqtisodiyotning me'yorda amal qiUshi uchun zarur Bo'lgan pul massasi harakatini tartibga soluvchi moliya-kredit muassasasi. 92
5.2. Bozor iqtisodiyotida doimiy va asosiy muammolarning hal qilinishi 94
5.3. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari 98
3. Iqtisodiy subyektlar tinimsiz harakat va izlanishlarining ta'minlanishi. Bozor iqtisodiyotining yana bir afzalligi shundaki, unda har bir shaxs, korxona, firma va korporatsiyalar tinimsiz harakatda va izlanishda bo'lishadi. Chunki xo'jasizlik, sustkashlik, beg'amlik har qanday xo'jalik tizimini xonavayron qilishga ohb keladi. Jismoniy va yuridik shaxslar raqobatga bardosh berish, doimiy ravishda foyda olishni ta'minlash uchun kurashadi. Natijada bozor iqtisodiyoti million-million kishilarni harakatga soladi, ularni boqimandalik kayfiyatidan qutqaradi. 99
5.4. Bozor va uning vazifalari 101
Tovar birjasi - oldindan belgilangan qoidalar asosida ulguiji sav- doni tashkil etish shakli. 113
Fond biijasi — qimmatli qog'ozlar oldi-sotdisi bo'yicha rasmiy ji­hatdan tashkil etilgan va muntazam amal qiluvchi bozor shakli. 113
Auksion — alohida xususiyatlarga ega bo'lgan tovarlarni sotish uchun muayyan joylarda tashkil qilingan maxsus kim oshdi savdo muassasasi. 114
Xulosalar 116
Asosiy tayanch tushunchalar 117
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 124
6.2. O'zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tishning tamoyillari va 130
xususiyatlari 130
6.3. O'zbekistonda bozor islohotlarini amalga oshirish va uning asosiy yo'nalishlari 133
6.4. O'zbekistonda milliy taraqqiyot bosqichlarining mazmuni, vazifalari va ahamiyati 138
6.5. Mamiakatni jadal isloh etish va modernizatsiyalashning mohiyati, tamoyillari va asosiy yo'nalishlari 143
2.Sud-huquq tizimi islohoti sohasida: 147
3.Ommaviy axborot vositalari rolini oshirish borasida: 147
4.Tashqi siyosat sohasida: 148
5.Iqtisodiyot sohasida: 148
Xulosalar 149
Asosiy tayanch tushunchalar 150
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 153
7-bob. TALAB VA TAKLIF NAZARIYASI. BOZOR MUVOZANATI 153
7.1. Talab tushunchasi va uning miqdoriga ta'sir qiluvchi omillar. 154
Talab qonuni 154
Talab miqdoriga narxdan tashqari ta'sir qiluvchi omillar. Talab 159
7.2. Taklif tushunchasi. Taklif miqdoriga ta'sir qiluvchi omillar. 162
Taklif qonuni 162
7.3. Talab miqdori va taklif miqdori o'rtasidagi nisbatning o'zgarishi. 168
Bozor muvozanati 168
= 0,8 4
Ya'ni, iste'molchi daromadining 1% ga ortishi o'z navbatida uning go'sht mahsulotlariga bo'lgan talabi miqdorining 0,8% ga ortishiga olib kelmoqda. Xuddi talabning narx bo'yicha egiluvchanligi ko'rsa^kichi sin- gari taklifning narx bo'yicha egiluvchanligi ko'rsatkichini ham aniqlash mumkin.Taklif hajmiga ta'sir qiluvchi boshqa omillar o'zgarmay qolgan sharoitda, narxning bir foizga o'zgarishi taklifning necha foizga 1
o'zgarishini ifodalovchi ko'rsatkich taklifning narx bo'yicha egiluvchanligi ko'rsatkichi deyiladi. Bu ko'rsatkich ko'pincha oddiy qilib taklifning egiluvchanligi deb ham ataladi. 2
7.4. Iste'molchi xatti-harakati nazariyasi 5
U(X,Y) = XY. 6
Xulosalar 13
Asosiy tayanch tushunchalar 15
8-bob. RAQOBAT VA MONOPOLIYA 23
8.1. Raqobatning mohiyati, shakllari va usullari 23
8.2. Monopoliyalarning iqtisodiy asoslari va ularning turlari 33
8.3. O'zbekistonda raqobatchilik muhitining vujudga kelisbi va monopoliyaga qarshi qonunchilik 46
9.2. Narx turlari va ularning mazmuni 66
9.3. Raqobatning turli ko'rinishlari sharoitida narxning shakllanish 70
xususiyatlari 70
0 Q_M...Qz Qo „Qi 78
9.4. Narx siyosati va uning O'zbekistonda amalga oshirilish xususiyatlari 79
Xulosalar 82
Asosiy tayanch tushunchalar 83
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 89
10.2. Tadbirkorlik faoliyatining shakllari, ularni tashkil etish va boshqarishning bozor tizimlari 94
Budjet korxonalari — davlatning vazifalarini bajarish bilan bog'liq holda faoliyat ko'rsatuvchi hamda davlat budjeti hisobidan moliyalash- tiriluvchi huquqiy va xo'jalik mustaqilligiga ega bo'lmagan korxonalar. 95
Kooperativ tadbirkorlik — jamoa mulkiga asoslanib, kooperatsiya a'zolarining uning faoliyatida o'z mehnati bilan ishtirok etishini taqozo etuvchi jamoa tadbirkorligining alohida shakli. Kooperativ mulkchilik- 96
D 99
AK = — x 100% , 99
tilgan aksiyalar summasi va aksiyadorlik korxonasiga haqiqatda qo'yilgan mablag' miqdori o'rtasidagi farqdan iborat. 99
Aksiyalarning nazorat paketi - aksiyadorlik jamiyati faoliyati us- tidan nazorat o'rnatishni ta'minlash imkonini beruvchi aksiyalar soni. 100
Marketing - tovar-pul munosabatlari sharoitida tadbirkorlik fa­oliyatini tashkil etishning yaxlit tizimi bo'lib, bunda xo'jalik muammo- 101
larini hal etishda bozor talablari, xaridorlarning tovar va xizmatlarga real talablari va ehtiyojlari yotadi. 101
Marketing tamoyillari bo'lib quyidagilar hisoblanadi: 101
10.3. O'zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yanada erkinlashtirilishi va rag'batlantirilishi 103
Iv = Id + Td + Zd. 116
K -MM. .. „ MD 127
aux = 139
IH = R + r + A . 204
n 263
\ 271
.,, . . j- — = io. 287
17-bob. IQTISODIY O'SISH VA MILLIY BOYLIK 307
.1. Iqtisodiy o'sishning mazmuni, turlari va ko'rsatkichlari 307
Y = f(L,K,N), 315
Y = (AY/AL)L + (AY/AK)K + (AY/ AN)N. 318
7 = 1,01 x A'⁰'²⁵ xi^0,75. 323
Y = AK^aL^['^ae^rl > 323
19-bob. IQTISODIYOTNING SIKLLILIGI VA MAKROIQTISODIY BEQARORLIK 361
19.1. Makroiqtisodiy beqarorlik va iqtisodiyotning siklliligi 361
Iqtisodiy sikl deganda, odatda iqtisodiyot rivojlanishining bir ho- latidan boshlanib, birin-ketin bir necha fazalarni bosib o'tib, o'zining dastlabki holatiga qaytib kelgunga qadar o'tgan davr tushuniladi. Iqti- 362
sodiyotning rivojlanishidagi harakati bir sikl bilan to'xtab qolmaydi, balki u to'xtovsiz to'lqinsimon harakat sifatida davom etadi. siklli hara­kat iqtisodiy o'zgarishning muhim omili, makroiqtisodiy muvozanat unsurlaridan biri bo'hb, milliy xo'jalik turli tarkibiy qismlarining amal qilishidagi notekislikni, uning rivojlanishidagi inqilobiy va tadrijiy bos- qichlarning iqtisodiy taraqqiyot jarayonidagi almashuvini aks ettiradi. 363
19.2. Iqtisodiy sikl nazariyalari. Sikilarning asosiy turlari 364
Iqtisodiy sikllarni iqtisodiy tizimning o'ziga xos ichki omillari ta'si­rida vujudga kelishini asoslovchi nazariya internal nazariya deb ataladi. 365
19.3. Inqirozlarning mazmuni va turlari 373
19.5. Jahon moliyaviy inqirozining O'zbekiston iqtisodiyotiga ta'siri hamda uning oqibatlarini oldini olish va yumshatishga asos boigan omillar 393
20.2. Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va uning taklifi nisbati 411
W,P,% " 414
20.3. Ishchi kuchi bandligi to'g'risidagi turli konsepsiyalar sharhi 418
20.4. Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlik darajasini aniqlash 422
Xulosalar 430
Asosiy tayanch tushunchalar 431
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar 436
21-bob. MOLIYA TIZIMI VA MOLIYAVIY SIYOSAT 437
21.2. Budjet taqchiUigi va davlat qarzlari 6
21.3. Soliq tizimi va uning vazifalari 8
1.Daromad hajmi o'sib borishi bilan o'rtacha stavkasi o'sib bo­ruvchi soliqlar progressiv soliqlar deyiladi. 10
2.Daromad hajmi o'sib borishi bilan o'rtacha stavkasi pasayib boruvchi soliqlar regressiv soliqlar deyiladi. 10
3.Daromad hajmi o'sib borishi bilan o'rtacha stavkasi o'zgarishsiz qoluvchi soliqlar proporsional soliqlar deyiladi. 10
Ksoliq _yuki = Z JV / Z YAIM, 13
M_s 1 31
77v"- 35
112,6 36
25-bob. JAHON XO'JALIGI VA UNING EVOLUTSIYASI 69
26-bob. XALQARO IQTISODIY INTEGRATSIYA VA O'ZBEKISTONNING JAHON HAMJAMIYATIGA KIRIB BORISHI 12
26.1. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati, shakllari va obyektiv asoslari 12
K₀=EJE_m, 611 45
"" ' K_e=E/YAIM, 49
M,= 1 , 54