Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Milliy mahsulotning tuzilishi (shartli raqamlar misolida)

Download 61,19 Mb. bet 27/305 Sana 13.04.2022 Hajmi 61,19 Mb. #548903

Bog'liq
иктисод назарияси.FR10

Bu sahifa navigatsiya:

• Takroriy hisob - bu milliy mahsulot ishlab chiqarish jarayonining bir necha bosqichlardan otishi natijasida bazi mahsulot (xomashyo, yoqilg
• Oraliq mahsulot — bu tugallanmagan ishlab chiqa­rish, kelgusida yana qayta ishlov berilishi zarur boigan yoki qayta sotish uchun mo ijallangan tovar va xizmatlardir.
• pirovard mahsulot — bu ishlab chiqa­rishning barcha texnologik jarayonlaridan otgan hamda bevosita songgi istemol uchun moijallangan tayyor mahsulotdir.

Milliy mahsulotning tuzilishi (shartli raqamlar misolida) Izchil tarmoqlar	Xom­ashyo, yoqilg'i, material­lar	Qo'shilgan qiymat				Yalpi ichki mahsu­lot
Yalpi ijti­moiy mah­sulot
		Amorti- zatsiya	Ish haqi	Soliq va to'lov- lar	Foy­da
		Iste'mol qilingan ishlab chiqarish vositalari qiymati (c)		Zaruriy mah­sulot (v)	Qo'shimcha mahsulot (m)
Paxta ishlab chiqarish	40	30	30	20	20		100		140
Paxtani qayta ishlash	140	40	50	25	30		145		285
To'qimachilik	285	50	60	30	40		180		465
Tikuvchilik	465	45	50	35	. 30		160		625
Jami	930	165	190	110	120		585		1515
	c=1095		v=190	m=230		585		1515

Jadvaldan ko'rinadiki, yalpi ijtimoiy mahsulot 1515 birlikni, yalpi ichki mahsulot esa 585 birlikni tashkil etadi. Demak, mamlakat miqyo- sida takror hisobga yo'l qo'ymaslik uchun yalpi ichki mahsulotni hisob- lashda sotib olingan xomashyo, yonilg'i va materiallar qiymati hisobga olinmaydi, faqat qo'shilgan qiymat hisobga olinadi. Ammo har bir korxona va tarmoq uchun sotilgan tovar mahsuloti faqatgina yalpi ichki mahsulotdan emas, balki jami yaratilgan ijtimoiy mahsulotdan iborat - dir.

Shuni ta'kidlash lozimki, yalpi ijtimoiy mahsulot tarkibida oraliq mahsulot hamda ayrim takroriy hisoblar mavjud boiganligi sababli u ishlab chiqarish natijasiga to'g'ri baho bera olmaydi.
Takroriy hisob - bu milliy mahsulot ishlab chiqarish jarayonining bir necha bosqichlardan o'tishi natijasida ba'zi mahsulot (xomashyo, yoqilg'i, material va h.k.)lar qiymatlarining takroran hisobga olinishi. Jadvaldagi misolimizdan ko'rinadiki, paxtatolasi, yigirilgan ip, gazla- maning qiymatini tashkil etuvchi xomashyo, yoqilg'i, material va boshqalarning ishlab chiqarishning turli bosqichlarida qaytadan hisobga olinishi natijasida takroriy hisob 930 birlikni tashkil etgan.
Milliy mahsulot qiymatini to'g'ri baholash, unda takroriy hisobga yo'l qo'ymaslik uchun oraliq va pirovard mahsulot tushunchalarini ham ajratib olish lozim. Oraliq mahsulot — bu tugallanmagan ishlab chiqa­rish, kelgusida yana qayta ishlov berilishi zarur boigan yoki qayta sotish uchun mo ijallangan tovar va xizmatlardir. Bizning misolimizda 140 birlik paxta xomashyosi, 285 birlik paxtatolasi va yigirilgan ip, 465 birlik to'qilgan gazlama oraliq mahsulotlar boiib hisoblanadi. Chunki ular tikuvchilik mahsuloti (ko'ylak yoki kostyum) ishlab chiqa­rishning izchil jarayonida navbatdagi bosqichda qayta ishlov berishga muh- tojdirlar. Aynan 625 birlik qiymatga ega tikuvchilik mahsuloti esa pirovard mahsulot hisoblanadi. Demak, pirovard mahsulot — bu ishlab chiqa­rishning barcha texnologik jarayonlaridan o'tgan hamda bevosita so'nggi iste'mol uchun moijallangan tayyor mahsulotdir.
Bundan ko'rinadiki, jamiyat a'zolarini isMab chiqarishning umumiy natijasi emas, balki ko'proq ishlab chiqarishning pirovard natijalari qiziqtiradi.
Ishlab chiqarishning pirovard natijasi boiib takroriy hisobni o'z ichiga olmagan, jamiyat a'zolarining ehtiyojlarini yo bevosita, yoki bil- vosita, ya'ni ishlab chiqarishni kengaytirish orqali qondirishga moijallangan mahsulotlar hisoblanadi. Shunga ko'ra, ko'pincha ijti­moiy ishlab chiqarishning pirovard natijasi sifatida yalpi milliy mahsu­lot, yalpi ichki mahsulot, sof milliy mahsulot (milliy daromad) va boshqalarni ko'rsatish mumkin.

Download 61,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: