Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

9.6-chizmaTalab bo'yicha narx egri chizig'i



Talab miqdori

Bir vaqtning o'zida monopohya va monopsoniya hisoblanuvchi firma o'zining daromadini «narxlar qaychisi» usuli orqah ahamiyatli darajada oshiradi. Bunda monopol yuqori va monopol past naixlardan foydala- nilib, ular o'rtasidagi farq xuddi qaychining ikkita kesuvchi tomoni bir- biridan uzoqlashgandagi singari kattalashib boradi. Narxlarning bunday harakati tovarlar ortiqchaligi va taqchilligi hududlarining kengayishiga asoslanadi. U sanoatning ko'plab qayta ishlovchi korxonalari uchun xos- dir. Bu korxonalar o'zlarining tayyor mahsulotlariga undirma sanoat tar- moqlarida o'rnatilgan narxlarga nisbatan bir necha marta yuqori narx o'rnatadilar.
XX asming ikkinchi yarmida AQSH, Fransiya, Buyuk Britaniya va boshqa g'arb mamlakatlarida agrobiznes sohasining kengayishi bilan narxlar qaychisi aspsiy usullardan biriga aylanib, uning yordamida yirik firmalar o'rta va mayda fermerlarni qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishidan siqib chiqardilar.
Oligopoliya sharoitida narxning shakllanishi. Oligopoliya sharoitida narxning shakllanishi tarmoqdagi tovar ishlab chiqaruvchilar tomonida

n
qo'llaniluvchi «ergashish» hamda «inkor etish» xatti-harakatlari orqah izohlanadi.
«Ergashish» holatida bir oligopolist tomonidan narx bo'yicha qilin­gan o'zgarish (narxning pasayishi yoki oshirilishi)ga qolgan oligopo- listlar tomonidan ham ergashish, ya'ni shunday o'zgarishlar qilish kuzatiladi. Odatda, bozorda o'z tovarlariga narxni pasaytirish orqali iste'molchilari soni hamda sotish hajmini oshirishga qaror qilgan oli­gopolist xatti-harkatiga javoban qolgan oligopolistlar ham narxlarni pasaytiradilar. Natijada narxning umumiy pasayishi ro'y berib, bozordagi ulush oldingi holda qoladi, ya'ni ohgopolistning xatti-harakati samara bermaydi.




Q


0 Q_M...Qz Qo „Qi

«Inkor etish* holatida bir oligopolist tomonidan narx bo'yicha qi­lingan o'zgarish (narxning pasayishi yoki oshirilishi)ga qolgan oligopo­listlar tomonidan inkor etish, ya'ni hech qanday javob o'zgarishlari qilmaslik kuzatiladi. Ko'pincha bunday holat oligopolist tomonidan o'z tovariga narxni oshirgan chog'ida ro'y beradi, ya'ni qolgan oligopo­listlar tovarlari narxlarini oshirmaydilar. Natijada narxni oshirgan oli­gopolist o'z iste'molchilarini yo'qotib, bozordan siqib chiqariladi. Yuqorida bayon etilgan holatlar natijasida oligopolist firmaning talab egri chizig'i «siniq egri chiziq» ko'rinishini oladi (9.7-chizma). Bunday ho- latni birinchi bo'lib XX asrning 40-yillarida amerikalik iqtisodchi P.Suizi tavsiflab bergan.
9.7-chizma