Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Oraliq kesmada yalpi talab va yalpi taklif muvozanatining o'zgarishi

Chizmadan ko'rinadiki, yalpi talabning AD_: dan AD,ga o'sishi yal­pi taklif egri chizig'i bo'ylab milliy ishlab chiqarish hajmining Qjdan Q₂ga qadar ko'payishiga olib kelmoqda. Biroq, bu ko'payish ayni paytda narxlar darajasini ham R_:dan R₂ga oshirmoqda. Bu esa orahq kesmada iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish resurslari asta-sekin to'la bandlik ho- latiga o'tayotganligini, qo'shimcha quwatlaming ishga tushirilishi tobora o'sib boruvchi xarajatlar orqali amalga oshishini anglatadi. Demak, yalpi talabning o'sishi yalpi taklifning qaysi kesmasida ro'y berishidan kelib chiqqan holda narx darajasiga turlicha ta'sir ko'rsatar ekan. Yalpi talabning kamayishi ham turli kesmalarda turlicha kechadi. Agar yotiq kesmada yalpi talab kamaysa, milliy ishlab chiqarishning real hajmi kamayib, narx darajasi o'zgarishsiz qoladi. Tik kesmada narx tushadi, milliy ishlab chiqarish to'liq bandlik darajasida bo'lganligi sababh, uning real hajmi o'zgarishsiz qoladi. Oraliq kesmada milliy ishlab chiqarish­ning real hajmi qisqaradi va narx darajasi pasayadi. Ayni paytda bu yerda shuni ta'kidlash lozimki, orahq va tik kesmalarda yalpi talabning qisqa­rishi vaziyatni murakkablashtiruvchi omillar ta'sirida birdaniga narx­ning pasayishiga olib kelmasligi mumkin. Butiing murakkablik tomonj shundan iboratki, tovarlar va resurslar narxi pasayish tamoyiliga ega bo'lmaydi. Shu sababh ayrim iqtisodchilar bunday tamoyilni xrapovik samarasi deb ataydilar (xrapovik — bu g'ildirakni faqat oldinga harakat qilishga majbur etuvchi mexanizm). Xrapovik samarasi shunga asos- lanadiki, narx osonlik bilan ko'tariladi, lekin juda qiyinchilik bilan, sekin pasayadi. Shu sababh yalpi talabning oshishi narx darajasini ko'taradi, lekin talab kamayganda, qisqa davr ichida narxning pasa- yishini kutish mumkin emas (15.10-chizma).

75.10-chizma
Xrapovik samarasi