Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

14.2-jadval YAIMni hisoblashga sarflar va daromadlar bo'yicha yondashuv Milliy mahsulot hajmini sarflar summasi bo'yicha hisoblash
Milliy mahsulot hajmini daromadlar summasi bo'yicha hisoblash
1. Uy xo'jaliklarining iste'mol sarflari +	1. Daromad bilan bog'liq bo'lmagan sarf va to'lovlar a) amortizatsiya, b) egri soliqlar +
2. Tadbirkorlarning investitsion sarflari +	2. Ish haqi +
3. Tovar va xizmatlarning davlat xaridi +	3. Renta to'lovlari +
4. Chet elliklar sarfi +	4. Foiz +
5. Notijorat muassasalari sarfi +	5. Foyda
6. Moddiy aylanma vositalar zaxirasidagi o'zgarishlar
YAIM	YAIM

Renta to'lovlari iqtisodiyotni resurslar (kapital, yer) bilan ta'min- lovchi uy xo'jahklarining oladigan daromadi hisoblanib, korxona xara­jatlari tarkibiga kiradi (yer davlat mulki bo'Isa renta davlat ixtiyoriga, budjetga borib tushadi va budjet daromadi hisoblanadi).

Foiz pul kapitali egalariga pul daromadi toiovlaridan iborat. Bunda davlat tomonidan amalga oshiriladigan foizh to'lovlar foizh daromad­lar tarkibidan chiqariladi.
Mulkdan olinadigan daromadlar ikki turga bo'linadi: bir qismi mulkiy daromad va boshqa qismi esa korporatsiyalar foydasi deyiladi.
Xulosalar

1. 
   Milliy iqtisodiyot ko'plab o'zaro bogiiq iqtisodiy unsurlardan ibo­rat boigan murakkab iqtisodiy tizimni namoyori etadi. Milliy iqtiso­diyot, barcha tarmoqlar va sohalarni, mikro- va makrooarajadagi iq- tisodiyotlarni, funktsional iqtisodiyotni, ko'plab infratuzilmalarni o'z icliiga olgan yaxlit iqtisodiyotdir.
   
2. 
   Makroiqtisodiyot — bu mamlakat miqyosida moddiy ishlab chi­qarish va nomoddiy sohalarini bir butun qilib birlashtirgan milliy va jahon xo'jaligi darajasidagi iqtisodiyotdir. Makroiqtisodiyot o'z ichiga xalq xo'jaligining moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish hamda xizmat ko'rsa­tish sohalarini oladi.
   
3. 
   Ko'pgina mikroiqtisodiy ko'rsatkichlar yordamida korxonalar fa- ohyatiga baho berilib, ular faoliyatining rivojlanish tamoyillari aniqlan- sa, makroiqtisodiy ko'rsatkichlar orqah butun iqtisodiyotning holati uning o'sishi yoki orqaga ketishi tahlil qilinib, xulosa chiqariladi.
   
4. 
   Butun milliy iqtisodiyotning holatini tavsiflovchi muhim makro­iqtisodiy ko'rsatkichJar — yalpi milhy mahsulot (YAMM). yalpi ichki mahsulot (YAIM), sof milhy mahsulot (SMM), milliy daromad (MD), ishchi kuchi bandligi, ishsizlik, inflatsiya va boshqa shu kabilar hisoblanadi.
   
5. 
   Bozor munosabatlari sharoitida ijtimoiy mahsulot tarki biga faqat tovar shaklida bo'hb, bozor narxi mavjud boigan yoki, hech boimaganda, ularni yaratish uchun haqiqatda sarflangan xarajatlar miqdori bo'yicha ba- holash mumkin boigan mahsulot va xizmatlar kiritilishi mumkin.
   
6. 
   YAIM hajmini topishda sotilgan va qayta sotilgan mahsulotlarni ko'p marta hisobga olishlarni bartaraf qihsh uchun, iqtisodiyotning bar­cha tarmoqlarida yaratilgan qo'shilgan qiymatlar yig'indisi olinadi. Qo'shilgan qiymat - bu korxona tomonidan ishlab chiqarilgan mahsu­lot qiymatidan mol yetkazib beruvchilardan sotib olingan va iste'mol qilingan xomashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismining bozor qiymati.
   
7. 
   Milhy iqtisodiyot rivojlanish darajasini t'aqqoslash ijchun yalpi ichki mahsulot (YAIM) ko'rsatkichidan foydalaniladi. Yalpi ichki mah­sulot umumlashtiruvchi iqtisodiy ko'rsatkich boiib, u faqat mazkur mamlakat ishlab chiqarish omillaridan foydalangan holda mamlakat ichida yaratilgan tovar va xizmatlar jami qiymatining bozor narxlaridagi ifo- dasini namoyon etadi.
   
8. 
   Milliy hisoblar tizimi asosini yig'ma balanslar tashkil qiladi. Bunga daromad va xarajatlar balansi misol bo'lishi mumkin. Daromad­lar xo'jahk birliklari va aholi umumiy daromadlari (ish haqi, foyda, daromadlarning boshqa turlari, amortizatsiya) summasini aks ettiradi. Xarajatlar to'rtta guruhdan iborat bo'ladi: iste'mol, investitsiyalar, davlat xaridi, sof eksport. Milliy hisoblar makroiqtisodiyotning me'yordagi — muvozanath holatga erishish darajasini aniqlashga yordam beradi.
   

9. YAIM uch xil usul bilan hisoblanishi mumkin: 1) qo'shilgan qiymatlar bo'yicha yondashuv; 2) sarf-xarajatlar bo'yicha yondashuv; 3) daromadlar bo'yicha yondashuv.
Asosiy tayanch tushunchalar