Sh. N. Fayzimatov

Orientasiya mexanizmlari 
Detallarni bir biriga nisbatan o’qdoshligini to’g’rilashda ultratovushli 
ta’sirga asoslangan orientasiya qiluvchi qurilmaning sxemasi keltirilgan. 36 a 
rasmda vtulka 2 tayanch 3da erkin harakatlanadi. Valik 1 ham suzuvchi 4 vtulkaga 
erkin o’rnatilgan. Tebranuvchi 5 yuqoridan pastga qarab tushayotib valikka ta’sir 
etadi. Vibrasiya natijasida tebrangich valikni tebratib vtulkani teshigi tomon 
orientasiya qilib unga tushiradi.
 
6.3 Taxlama yuklash qurilmalari 
Ta’minlash mexanizmlarining ayrim elementlarini va ularniig mumkin 
bo’lgan birikmalarini ko’rib chiqamiz. 
Texnikada magazin - bir turdagi donali buyumlar joylanadigan idish, 
moslama yoki bir korpusda birlashgan bir tipdagi elementlar to’plami. 
Magazinli yuklash qurilmasi yig’gich, uzgich va ta’minlagichdan to’zi lgan; 
yig’gichga detalni ishchi qo’lda qo’yadi, uzgich detalni bittalab uzatib turadi, 
ta’minlagich esa detalni ish zonasiga jo’natib turadi. Magazinlarning novli, trubali, 
shtirli, juvali, tebranma va boshqa tiplari mavjud. 
Gorizontal truba magazinli mexanizm (6.3-rasm.) quyidagicha ishlaydi. 
Surgich 2 ning quloqchasi mexanizm trubasining bo’ylama kesigiga kiradi, shunda 
Yuk 1 zagotovkani uzgich 3 ga uzatadi. Uzgich ayni vaqtda ta’minlagich vazifasini 
ham o’taydi. Zagotovka ta’minlagichni yuritma yordamida pastga surish yo’li bilan 
uzatiladi. 

---

166 
Magazinli yuklash qurilmasining yana bir tipi podshipniklar xalqalarini 
avtomatning ish zonasiga uzatish uchun ishlatiladi.
 
6.3-rasm. Ikki jo’vali Yuklash qurilmasi. 
Magazinli yuklash qurilmalarida zagotovkalarning majburiy va o’z-o’zidan 
uzatilish sistemalari ko’zda tutilgan. 
6.4-rasmda zagotovkalar o’z-o’zidan uzatiladigan magazinli qurilmalar 
sxemalari ko’rsatilgan. Yassi sirtli zagotovkalarni uzatish uchun rolikli qiya 
transportyordan (6.4-rasm, 
a
), valik tipidagi detallarni uzatish uchun kaskadli (6.4-
rasm, 
b
), zanjirli (6.4-rasm, 
v
) yoki diskli (6.4-rasm, 
g
) magazinlardan 
foydalaniladi. 
Avtomatik yuklash qurilmalari detallarni vaqt bo’yicha ham, makon 
bo’yicha ham o’zi joylaydi. Bunday qurilmalarning o’ziga xos tomonlari, ularda u 
yoki bu tipdagi bunkerning borligidadir. Bunday qurilmalar bunkerli qurilmalar 
deyiladi. 
Sochiluvchan materiallarni idishsiz saqlashga mo’ljallangan, yukdan o’zi 
bushaydigan idish bunker deyiladi. Yukdan o’zi bushashi uchun ko’pincha bunker 
pastki qismining devorlari qiya qilib ishlanadi. 
Materialning chiqishini rostlash uchun bunkerning pastki qismiga zatvorlar 
va ta’minlagichlar qo’yilgan. 

---

167 
Zamonaviy bunker yuqori darajada avtomatlashtirilgan agregat bo’lib, unda 
yukning ortilishi va bo’shatilishini boshqarib hamda bunkerning to’lish darajasini 
nazorat qilib turadigan qurilmalar va boshqa zarur elementlar bor. Bunker 
texnologik jarayonni avtomatlashtirish vositasi sifatida keng qo’llaniladi. Bunker 
sferik, silindrik va konussimon shaklda bo’lib, po’lat, alyuminiy, qotishmalari va 
polimer materiallardan ishlanadi. Oziq-ovqat mahsulotlari uchun bunkerlar 
zanglamaydigan po’latdan tayyorlanadi. Bunkerning ichki yuzasi silliq bo’lishi 
lozim. 
6.4-rasm. Zagotovkalar o’z-o’zidan uzatiladigan magazinli qurilma. 
a – rolikli, b – kaskadli, v – zanjirli, g – diskli. 
Bunkerning sigimini oshirish maqsadida ko’pincha qo’shimcha bunker 3 
(6.5-rasm) o’rnatiladi. Zagotovkalar avval qo’shimcha bunkerga yig’ib olinadi, 
keyin zaslonka 2 ni ochib, asosiy bunker 1 ga o’tkaziladi. 
Zagotovkalar uyub ortiladigan bunkerli Yuklash qurilmalari bunkerdan va 
detalni kerakli vaziyatda qo’yish (orientirlash) va olish mexanizmlaridan to’zi 
lgan. Detallarni bir necha o’qqa nisbatan orientirlash zarurligi bunkerli yuklash 
qurilmasini murakkablashtiradi hamda qo’shimcha orientirlash mexanizmi 
kiritishga to’g’ri keladi. Bundan tashqari, ba’zan bunkerning to’lib toshib ketishini, 
detallarning tiqilib qolishini tekshiruvchi mexanizmlar ham kiritiladi. 
Orientirlash va detallarni qamrab ushlash mexanizmlari bor bunkerli yuklash 
qurilmalarining turli hillari: diskli, trubali, tebranma, sektorli va boshqa turlari 
mavjud. 

---

168 
Bunkerli yuklash mexanizmining sxemasi 6.6-rasmda ko’rsatilgan. Detallar 
5 bunker 4 ga solinadi va ular makonda dastlabki orientirlangandan so’ng yig’gich 
3 ga tushadi. Yig’gich orientirlangan zagotovkalarning uzluksiz uzatib turilishini 
ta’minlaydi. Zagotovkalar nov 2 bo’ylab ta’minlagich 1 ga keladi. Ta’minlagich 
detalni dastgohning qisish qurilmasiga yoki boshqa funksional mexanizmga 
uzatadi. Boshqarish sistemasi qurilmalar 6, 7, 8, 9 yordamida zagotovkalarning bir 
hil vaqt oralig’ida uzatib turilishini ta’minlaydi. 
Bunkerli yuklash qurilmalarida zagotovkalar faqat majburiy uzatiladi. 6.7-
rasmda bunkerli yuklash qurilmalarida zagotovkalar uzatilishining ba’zi sxemalari 
keltirilgan. Zagotovkalar qaytma-ilgarilanma sikl bo’yicha (6.7-rasm, 
a
) bunkerga 
uYub joylanadi. Orientator titkich bunker ichida pastga va yuqoriga harakatlanib, 
buyumlarni qamrab ushlaydi, orientirlaydi va ta’minlagich noviga uzatadi. Yassi 
zagotovkalarni yuklashda (6.7-rasm, 
b
) magnitli qamragichlari bor majburiy 
aylanma harakatlantiriladigan diskli moslamadan foydalaniladi. Disk aylanganida 
pastki magnit yassi zagotovkani tortib olib, uni aylantiradi va ta’minlagich noviga 
uzatadi. Magnitli diskka zagotovkalar bunkerdan nov orqali keladi. 
6.5-rasm. Qo’shimcha bunkerli bunker sxemasi. 
Keyingi paytlarda bunkerli tebranma yuklash qurilmalari keng qo’llanilyapti 
(6.7-rasm, 
v
). Zagotovkalar tebranma bunkerga solingandan so’ng bunker bilan 
birga tebranib, ta’minlagichga tushadi. Zagotovkalar yuklangan bunkerni 
elektromagnitli yuritma prujinalar orqali tebratadi. Tebranma bunker sferik seg-
ment, kesik konus yoki silindr shaklida bo’lishi mumkin. Spirallarga o’rnatilgan 

---

169 
orientirlovchi plastinalar tartibsiz yuklangan zagotovkalarni ish zonasiga aniq bir 
vaziyatda yo’naltirib turadi. 
6.6-rasm. Dastgohning ishChi zonasiga donali zagotovkalarni 
uzatib turadigan avtomatik qurilma sxemasi. 
Ba’zan taxlama yuklash qurilmalari yuklash qurilmalarining ayrim turiga 
ajratiladi. Bunday qurilmalarda ham, magazinli qurilmalardagi kabi zagotovkalar 
bir-birining ustiga qo’lda taxlanadi. Qurilma (6.8-rasm) idish 1, qamragich 2, 
ta’minlagich 4 va yig’gich 3 dan to’zi lgan. Idishning pastki qatoridagi 
zagotovkalar qamragich yordamida yig’gichga, u erdan ta’minlagichga va 
avtomatning ish zonasiga tushadi. 
6.7-rasm. Qaytma-ilgarilanma (a), magnitli (b), tebranma (v), 
bunkerli Yuklash qurilmalarining sxemalari. 
Taxlama yuklash qurilmalari yuk o’zi yuklanadigan, qisman o’zi 
yuklanadigan va majburiy yuklanadigan bo’ladi. (6.9-rasm, a) yuk o’zi 

---

170 
yuklanadigan taxlama yuklash qurilmasi ko’rsatilgan. Val tipidagi zagotovkalar o’z 
og’irligi ta’sirida pastga tushadi va ta’minlagich qamragichiga keladi. Yuklash 
paytida zagotovkalar oldindan orientirlangan bo’ladi. 
6.8-rasm. Taxlama Yuklash qurilmasi. 
Qisman o’zi yuklanadigan qurilmalarda (6.9-rasm, 
b
) zagotovkalar 
plastinalari bor trubaga solinadi. Truba aylanganda zagotovkalar truba bo’ylab 
kesikka tomon suriladi, u erdan ta’minlagichning qamragichiga tushadi. Yuk 
majburiy yuklanadigan sxemada zagotovkalar taxlami bunkerga joylanadi va 
zagotovkalarning pastki katori lentali transportyor bo’ylab ta’minlagichning 
qamragichiga tushadi (6.9-rasm, 
v
). 
6.9-rasm. Taxlama Yuklash qurilmalarining tiplari: 
A – yuk o’zi yuklanadigan; b – yuk o’zi qisman yuklanadigan; 
v – yuk majburiy yuklanadigan. 
Zagotovkalarning ish zonasiga avtomatik tarzda uzatilish sxemalari 
turlichadir (6.10-rasm). Zagotovka ortiqcha bosim ta’sirida (6.10-rasm, 
a
) yoki 

---

171 
stolning mexaniq tebranma harakati ta’sirida (6.10-rasm,