Sh. Murodov, R. Ismatullayev

Predmetlarning proyeksiyalar tekisligi sifatida qabul qilingan gorizontal tekislikka nisbatan olisligini ko‘rsatuvchi sonlar bilan ifodalangan to‘g‘ri burchakli proyeksiyalari sonlar bilan belgilangan proyeksiyalar deyiladi. S.B.P.da proyeksiyalar tekisligi sifatida gorizontal proyeksiyalar tekisligi qabul qilinib, u H0 bilan belgilanadi. Bu tekislik nolinchi darajali proyeksiyalar tekisligi yoki asosiy proyeksiyalar tekisligi deb ham ataladi. Nolinchi darajali (HQ) proyeksiyalar tekisligidan yuqoridagi geomet­
rik shakllar proyeksiyalari musbat ( + ) ishorali belgi bilan, pastdagi shakllar proyeksiyalari esa manfiy ( —) ishora bilan belgilanadi.
Gorizontal tekislikni ko‘tarish va tushirish bilan tekislikdagi geometrik shakllar son belgilarining barchasini musbat yoki manfiyga keltirish, ulami kamaytirish yoki ko‘paytirish mumkin. Bu esa chizmada pozitsion va metrik masalalami yechishni osonlashtiradi.
Nuqtaning absolut balandligi Boltiq dengizining suv sathidan, aniqrog'i, Kronshtadt aylanma kanalidagi ko‘prikning granit ustuniga mahkamlangan mis reykaning shkalasidan olinadi.
4
Qabul qilingan shartli belgilar


^№ Belgilanishi ^Nomlanishi

1. 
   
   H„
   Gorizontal holda joylashgan asosiy proyeksiyalar tekisligi
   

2. 
   А, В, C, ... ^{Fazodagi nuqtalar}
   

A], A 2, A 3, A .4
₃ в'„ в'2, В'з, B'_4
C"i, С'г, C 3, C’_4

H0 tekislikdan 1, 2, 3yoki 4 metr uzoqlikda joylashgan fazodagi А, В, С nuqtalar proyeksiyalari

4. 
   a, b, c, d,.... ^{Fazodagi to ‘g ‘ri yoki egri chiziqlar}
   
5. 
   
   a , b , с , d ,....
   Fazodagi a,b,c,d to‘g‘ri yoki egri chiziqlarning H 0 tekislikdagi proyeksiyalari
   

4. 
   h ^{Tekislikning gorizontali}
   
5. 
   _{P, Q, Г, G,...} Fazodagi umumiy vaziyatdagi tekisliklar
   
6. 
   _{P„ Q„ T„...} R, Q, T tekisliklarning qiyalik masshtabi
   

X X
X
H 0 tekislikdan !, 2, 3, ... metrga farq qiluvchi

4. 
   gori-zontal tekisliklar
   
5. 
   (А, В, С); a| 1b; end ^{G eometrikelementlar bilan berilgan tekisliklar}
   

4. 
   _{^ ho} ^ to ‘g ‘ri chiziqning H 0 tekislikdagi izi
   
5. 
   ^{P tekislikning H 0 tekislikdagi izi}
   

A ( A 2 ) ,B ( B i),
13
C(C'7),.„

AB(A'2B'7),

14
C D ( Q D s )
F azo d ag i A ,8 ,C , ...n u q ta la rn in g son belgili proyeksiyalari bilan yozilishi


Fazodagi AB,CD, ... kesmalarning son belgili proyeksiyalari bilan yozilishi

₁₅ P (P ), Q(Qi),
M(M.), ...
P ,Q ,M , ...tekisliklarning qiyalik m asshtablari bilan yozilishi
5

Qabul qilingan simvollarning belgilanishi va nomlanishi


Belgilanishi Nomlanishi Misol

e (ss) ^{tegishli (tegishli emas)} ustma-ust tushgan
Masai ап, Ж / { Ж /)' — ^/nuqta Z" shaklga tegishli (tegishli emas) yoki / ' shak.1 ^/nuqta orqali o‘tadi
(o‘tmaydi)
Masalan, ^nuqtalar

- (* )
(utsma-
ust tushmagan)
ustma-ust tushadi ( ^ /.’ va p
shakllar ustma-ust tushmaydi)
Masalan, агл/5- a va ^ to ‘g‘ri

n ^kesishgan


_- ayqash to‘g‘ri chiziqlar
parallel (parallel
chiziqlar o'zaro kesishadi ayqash to ‘g‘ri chiziqlar
Masalan, — a va / t o ‘g‘ri chiziqlar o‘zaro ayqash
Masalan a||b, (

IK#)
emas)
chiziqlar parallel (parallel emas)

±
_{perpendikular} Masalan, aLZ - a va ^ to ‘g ‘ri
chiziqlar o‘zaro perpendikulardir

z
tekis yoki ikki yoqli burchak
_алЬ ikki to‘g‘ri chiziq orasidagi burchak
_алР to‘g‘ri chiziq va tekis- lik orasidagi burchak
_P-Q tekisliklar orasidagi ikki yoqli burchak

h - t i
to‘g‘ri burchakning chizmadagi belgisi
Masalan, Z Z / / C — x ^V a ^ l o ‘g‘ri chiziqlari orasidagi burchak
Masalan, Masalan, a to‘g‘ri chiziq va Z
tekislik orasidagi burchak
Masalan, Z ^ g - / v a ^tekisliklari orasidagi ikki yoqli burchak ,

6

1 -bob.
NUQTA, T O ‘G ‘RI CHIZIQ VA TEKISLIK PROYEKSIYALARI

l . l - § . NUQTALARNING ORTOGONAL PROEKSIYALARI

Fazodagi biror A nuqta H0 asosiy proyeksiyalar tekisligidan

4 m yuqorida joylashgan bo‘lsin (l.l-rasm ). Uning H0 dagi ortogonal proyeksiyasini yasash uchun A nuqtadan # 0 ga perpendikular qilib proyeksiyalovchi nur tushiriladi. Bu nur- ning H0 bilan kesishgan nuqtasi A \ deb belgilanadi. tf0 proyeksiyalar tekisligi ustidagi В nuqtaning shu tekislikdagi proyeksiyasi V'0 deb belgilanadi. Biror С nuqta H0 proyek­ siyalar tekisligidan 7 metr pastda joylashgan bo‘lsin.
Uning H0 dagi ortogonal proyeksiyasi С nuqtadan chi- qarilgan perpendikularning asosi bilan aniqlanadi va С 7 deb belgilanadi.
C hizm ada m usbat (+ ) ish o ra lar k o ‘rsa tilm a y d i; m anfiy ( —) ishoralar esa ko‘rsatiladi. Agar biror В nuqta H0 tekislikda yotsa, musbat va manfiy ishoralar yoki nol ko‘rsatkich bilan yoziladi, masalan> B'Q yoki
K -
S.B.P.lardagi chizm ada
chiziqli masshtab beriladi. Chiziqli masshtabning har bir bo'lagi bir metrga teng deb olinadi. Chiziqli masshtab chizmada ikki parallel chiziq bilan beriladi.