Sh. Murodov, R. Ismatullayev

23


1.24- rasm.


1.25- rasm.
To‘g‘ri chiziq promillesi bilan berilganda ham uni darajalash mumkin.
Qiyalik grafigi. S.B.P. usuli yordamida geometrik figuralarga
tegishli pozitsion va metrik masalalarni yechishda hamda yer relyefning biror joyida tuproq ishlari chegaralarini aniqlash uchun 1:1; 1:2; 1:3 yoki 2:1; 3:1 kabiva hokazo qiyaliklar beriladi. Agar chizmada chiziqli masshtab berilgan bo‘lmasa, u holda qiyalik grafigi chiziladi (1.25-rasm). Bunda ixtiyoriy 0 nuqta olinib, undan o‘zaro perpendikular bo'lgan I va h to‘g‘ri chiziqlar chiqariladi. tfnuqtadan boshlab har ikki chiziqqa bir xil kattalikdagi 1 m dan kesmalar qo‘yiladi. Natijada Г, 2', 3' va 1, 2, 3... nuqtalar hosil qilinadi. Bu nuqtalardan gorizontal va vertikal to ‘g‘ri chiziqlar chiqarilsa, kvadratlar hosil bo‘ladi. Ular yordamida har qanday qiyalikning intervalini aniqlash mumkin. Masalan: /=1:4 (yoki tga=l:4) qiyalikni yasash uchun / o‘qdan to‘rtta birlik va h o‘qdan bitta birlik olinib, ular orqali o ‘tuvchi vertikal va gorizontal to‘g‘ri chiziqlarning kesishish nuqtasi 0 nuqta bilan tutashtiriladi. Bunda /4 = 04 kesma hosil qilinadi.
Yuqoridagi usul bilan berilgan /=2:5 qiyalikning grafigini yasab, shu qiyalikning qo‘ymasi (bir birlik ko‘tarilgandagi qiyalikning gorizontal proyeksiyasi yoki intervali) 1=2,5 aniqlanadi.

1.6-§. IKKI TO‘G‘RI CHIZIQNING PROYEKSIYALARI

Ma’umki, ikki to ‘g‘ri chiziq o‘zaro parallel, kesishuvchi yoki ayqash bo‘ladi. Ulami S.B.P.larda tasvirlanishini ko‘rib chiqamiz.

1. Parallel to‘g‘ri chiziqlar

Fazodagi parallel to‘g‘ri chiziqlarning HQ proyeksiyalar tekisligidagi proyeksiyalari ham o‘zaro parallel bo‘ladi. Ularning qiyalik va intervallari mos ravishda o‘zaro tengdir. Nuqtajarning son belgilari esa bir tomonga qarab ortib boradi (1.26-rasm). A B (A \F 10) va C D {C xi y %) to‘g‘ri chiziqlar o‘zaro parallel, chunki ularning proyeksiyalari o ‘zaro parallel holda joylashgan,