Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

o g 'ir form asi 
7 50 R dan yu q o ri d o z a d a
n u rla n g a n d a s o d ir b o 'la d i. K a s a llik n in g b u fo rm a si te z avj o lib, o g 'i r kechadi; 
h a y v o n la r ju d a k a tta d o z a la r b ilan n u rla n g a n d a 1 0 - 1 5 kundan keyin b a ’zan ertaroq 
n o b u d b o 'lish i h am m um kin
T e z -te z ta k ro rla n ib tu ru v c h i, u n c h a k a tta b o 'lm a g a n h a m m a n u rla r d o z a la n
y o k i k o 'p b o 'lm a g a n m iq d o rd a ra d io a k tiv m o d d a la rn in g ic h g a tu sh ish i nurlanish 
k asallig in in g
surunkali davom etishini
k eltirib ch iq arad i. D av o m li n u rla n g a n d a
o rg a n iz m d a sh ik astlan ish ja ra y o n la ri b ilan b irg a q a y ta tik lo v c h i ja ra y o n la r ham
so d ir b o 'la d i. S hu m u n o s a b a t b ilan d av o m li b ir q a n c h a n u rla n is h la r y ig 'in d isi 
h iso b ig a p aydo b o 'lg a n sa m a ra xuddi sh u n ch a d oza bilan I m arta nu rlash n atijasid a 
hosil b o 'lg a n sam aradan an ch a yuqoridir.
O d a m la rd a k o 'p h o lla rd a q o 'l, b o 'y in atrofi, beli, bosh; h ay v o n lard a yo rq in
terilari sh ik astlan ish i so d ir b o 'la d i. B u n d an tash q ari, k o 'p in c h a h a y v o n la rn in g o g 'iz
a tro fid a y ay lo v lard a y u rg an d a, y ey ilg an o 'tla rd a n o 'ta d ig a n b e ta n u rlan ish h iso b ig a
turli sh ik a stla n is h la r b o 'lis h i m um kin. T eri sh ik astlan ish i o g 'ir , o 'r t a v a yengil 
d arajad a kechadi. T ash q i b e ta n u rlan ish h ay v o n la rd a teri sh ik a stla n ish la rin i keltirib 
chiqaradi, am m o u lam in g n o b u d b o 'lish i strukturasini o 'z g a rtirm a y d i.
118

---

lo n la sh u v c h i n u rla n islin in g b iologik ta ’siri. 
lo n la sh u v c h i nurlaiiishning 
o rg a n iz m g a ta 's irin in g p aro d o k si shundan iboratki, inson o rg an izm i у utishiga ja v o b
b eruvchi en erg iy an in g m isol u chun 1 gr m iq d o n o 'z h o lich a ju d a kam , lekin u ju d a
k atta m iq d o rd a zararli ta 's ir k o 'rsa ta d i. Y u tilg an e n erg iy a nuqtai n a z a n g a k o 'r a I Gr 
d o za inson 55 grad u s h aro ratd ag i b ir choy q o sh iq suvni ich g an ig a to 'g 'r i keladi. 
U sh b u h o latd a ta n a harorati deyarli o 'z g a rm a y d i va in so n g a h ech qanday zarar 
yetk azm ay d i.
O rg a n iz m g a o z m iq d o rd a b o 'ls a d a d o zan in g t a ’sirid a o g 'ir o q ib a tla m in g kelib 
ch iq ish ig a n u rlan ish t a ’sirid a lo n lar va ay n iq sa erkin ra d ik a lla m in g paydo b o 'lish i 
sabab b o 'la d i Ion v a ra d ik allam in g paydo b o 'lis h jaray o n i 10 s, a tro fid a davom etadi 
x olos, shundan s o 'n g o rg an izm m u sh ak larid a q ay tarilad ig an v a q ay tarilm as 
o 'z g a ris h la r zanjiridan ib o rat fizik -k im y o v iy o 'z g a ris h la r kelib chiqadi
T irik m u shakdagi fizik - kim y o v iy o 'z g a ris h la r m ex an izm in i ik k ita nazariva 
tu sh u n tirib b erad i-“n ish o n ” n azariy asi va radikal n azariy asi 
B in n c h isig a k o 'ra
nurlanish n ish o n (nishon deb n urlanish dozasi v a b iologik sam arani taqqoslashdan 
hiso b lan g an n u rlan ish uni y o 'q q ilish g a olib keladigan his qiladigan hajm
tu sh u n ilad i) deb atalm ish h u jay ran in g o rg an ik m o d d alarig a (lipidlar, o q sillar, nuklein 
kislotalari) b ev o sita ta ’sir k o 'rsatad i
L ekin n ishon n a zan y asi n afaqat n urlanish dozasi balki o b y ek tn in g Fiziomantiqiy 
holati, kislo ro d ko n sen tratsiy asi, h aro rat o 'z g a rish i va b o sh q alam in g m urakkab 
b irik m alarg a n u rlan ish n in g biologik t a ’sirini etarli d a ra ja d a tu sh u n tirib b era olm adi 
S h uning u chun n urlanish ay rich a y o 'l bilan, y a ’ni suvning parchalanishi 
m ahsulotlari orqali t a ’sir qiladi (radikal nazariyasi) degan fik rlar ham m av ju d
Ionlangan zarrach an in g suv m o lek u lasig a tushish ehtim olligi oqsil m olek u lasig a 
nisbatan 104 m arta k o 'p ro q d ir, chunki o rg an izm m aterialid a 80 % g a c h a suv m avjud 
S uv radiolizi jaray o n in i k o 'n b chiqam iz. N u rlan ish ta ’sirida su v n in g m usbat 
zary ad lan g an ioni paydo b o 'la d i:
N : 0 — N 20 +