Sh. I. Allamuratov fiziologiya va sport fiziologiyasi

=
f×
NH.
3
 Y
ig‘layotgan.

---

213
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.  Azimov I., Sobitov Sh. Sport fizioligiyasi. — Ò.: 1993.
2.  Àíîõèí Ï. Ê. Î÷åðêè ïî ôèçèîëîãèè ôóíêöèîíàëüíûõ ñèñ-
òåì. — Ì.: 1975.
3. Àâåðüÿíîâ Â. Ñ. è äð. Ôèçèîëîãè÷åñêîå íîðìèðîâàíèå â òðó-
äîâîé äåÿòåëüíîñòè. — Ë.: 1988.
4.  Àãàäæàíÿí Í. À., Øàáàòóðà Í. Í. Áèîðèòìû, ñïîðò, çäîðî-
âüå. — Ì.: 1989
5. Àäîëüô Ý. Ðàçâèòèå ôèçèîëîãè÷åñêèõ ðåãóëÿöèé. — Ì.: 1971.
6. Almatov K. T., Allamuratov Sh. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi.
— T.: Universitet. 2004.
7.  Almatov K. T., Klemesheva L. S., Allamuratov Sh. I. Ulg‘ayish
fiziologiyasi. — T.: Universitet. 2004.
8.  Äóáðîâñêèé Â. È. Ñïîðòèâíàÿ ôèçèîëîãèÿ. — Ì.: 2005.
9.  Êèñåëåâ Ë. Â. Ñèñòåìíûé ïîäõîä ê îöåíêå àäàïòàöèè â
ñïîðòå. Êðàñíîÿðñê. — 1986.
10.  Ìååðñîí Ô. Ç., Ïøåííèêîâà Ì. Ã. Àäàïòàöèÿ ê ñòðåññîâûì
ñèòóàöèÿì è ôèçè÷åñêèì íàãðóçêàì. — Ì.: Ìåäèöèíà. 1988.
11.  Ìèõàéëîâ Â. Â. Äûõàíèå ñïîðòñìåíà. — Ì.: 1983.
12.  Ñîëîäêîâ À. Ñ. Àäàïòàöèÿ ê ìûøå÷íîé äåÿòåëüíîñòè —
ìåõàíèçìû è çàêîíîìåðíîñòè // Ôèçèîëîãèÿ â âûñøèõ ó÷åáíûõ
çàâåäåíèÿõ Ðîññèè è ÑÍÃ/ ÑÏá. 1998.
13. Ñïîðòèâíàÿ ìåäèöèíà. Ïîä ðåäàêöèåé À. Â. ×îãîâàäçå,
Ë. À. Áóòåíêî. — Ì.: Ìåäèöèíà, 1984.
14. Ñïîðòèâíàÿ ôèçèîëîãèÿ: Ó÷åá. Äëÿ èíñòèòóòîâ ôèçè÷åñ-
êîé êóëüòóðû. Ïîä ðåäàêöèåé ß. Ì. Êîöà. — Ì.: 1986.
15. Ôèçèîëîãèÿ ìûøå÷íîé äåÿòåëüíîñòè: Ó÷åá. Äëÿ èíñòèòó-
òîâ ôèçè÷åñêîé êóëüòóðû. Ïîä ðåäàêöèåé ß. Ì. Êîöà. — Ì.: 1982.
16. Ôèçèîëîãèÿ ÷åëîâåêà. Ó÷åá. Äëÿ èíñòèòóòîâ ôèçè÷åñêîé
êóëüòóðû. Ïîä ðåäàêöèåé Í. Â. Çèìêèíà. — Ì.: 1975.
17. Ôèçè÷åñêàÿ êóëüòóðà â íåñïåöèàëèçèðîâàííîì âóçå. Ïîä
ðåäàêöèåé À. È. Êðàâöîâà. — Ò.: 1993.

---

214
MUNDARIJA
KIRISH ................................................................................................................ 3
I BOB. JISMONIY MASHQLARNING FIZIOLOGIK
TASNIFI (KLASSIFIKATSIYASI) .......................................................... 7
1.1. Jismoniy mashqlarning umumiy fiziologik tasnifi ................................... 8
1.2. Sport mashqlarining fiziologik tasnifi ..................................................... 16
II BOB. SPORT FAOLIYATI PAYTIDA ORGANIZMDA YUZAGA
KELADIGAN FUNKSIONAL HOLATLAR .................................................. 34
2.1. Startoldi holati va tayyorlanish mashqi .................................................. 35
2.2. Ishga kirishish, «o‘lik nuqta», «ikkinchi nafas» .................................... 39
2.3. Barqaror holat ........................................................................................... 42
2.4. Toliqish ...................................................................................................... 47
2.5. Tiklanish .................................................................................................... 55
III BOB. MUSHAK KUCHI VA TEZLIK-KUCH
SIFATLARINING  FIZIOLOGIK ASOSLARI ............................................ 62
3.1. Mushak kuchining fiziologik asoslari ..................................................... 62
3.2. Tezlik-kuch sifatlarining (quvvatning) fiziologik asoslari ..................... 70
IV BOB. CHIDAMLILIKNING FIZIOLOGIK ASOSLARI ..................... 79
4.1. Chidamlilik tushunchasi ........................................................................... 79
4.2. Organizmning aerob imkoniyatlari va chidamlilik ................................ 80
4.3. Kislorod transport tizimi va chidamlilik ................................................ 82
4.4. Mushak apparati va chidamlilik ............................................................ 109
V BOB. HARAKAT KO‘NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH VA
SPORT TEXNIKASINI O‘RGATISHNING FIZIOLOGIK ASOSLARI ... 117
5.1. Shartli reflektorli mexanizmlar — harakat ko‘nikmalarini shakllan-
tirishning fiziologik asoslari ................................................................... 118
5.2. Harakat ko‘nikmalarini shakllantirish va saqlab qolishda
afferentat siyaning (qaytar aloqalarning) roli ...................................... 125
5.3. Harakatlar xotirasi .................................................................................. 127
5.4. Harakatlarni avtomatizm darajasiga yetkazish ..................................... 128

---

215
5.5. Sport  texnikasi va jismoniy mashqlarni bajarishda energetik tejamkorlik .. 129
5.6. Sport texnikasini o‘rgatish tamoyillarining fiziologik asoslash .......... 130
VI BOB. AYOLLAR SPORT MASHQLARINING FIZIOLOGIK
XUSUSIYATLARI ........................................................................................... 133
6.1. Ayollarning kuch, tezlik-kuch va anaerob imkoniyatlari .................... 133
6.2. Ayollarning aerob ishchanlik qobiliyati (chidamliligi) ........................ 134
6.3. Kislorod tashish tizimining maksimal imkoniyatlari ........................... 135
6.4. Hayz ko‘rish sikli va jismoniy ishchanlik ............................................. 138
VII BOB. AYOLLAR SPORT MASHQLARINING
FIZIOLOGIK XUSUSIYATLARI ................................................................. 142
7.1. Individual rivojlanish va yoshga oid davrlar ........................................ 142
7.2. Harakatlarning rivojlanishi va harakat (jismoniy) sifatlarining
shakllanishi ............................................................................................... 144
7.3. O‘spirin yoshdagi sportchilarning fiziologik holati .............................. 149
VIII BOB. JISMONIY TARBIYA VA SPORT BILAN
SHUG‘ULLANISHNING UMUMIY FIZIOLOGIK
QONUNIYATLARI (TAMOYILLARI) ........................................................ 156
8.1. Mashq qilishning ikki asosiy funksional samaralari ............................ 156
8.2. Mashq qilishning bo‘sag‘a yuklamalari ................................................. 157
8.3. Mashq qilish samaralarining o‘ziga xosligi .......................................... 164
8.4. Mashq qilish samaralarining qaytarilishi .............................................. 167
8.5. Mashq qilish qobiliyati ........................................................................... 168
IX BOB. AYRIM SPORT TURLARINING FIZIOLOGIK TAVSIFLARI .... 174
9.1. Sportning siklik turlari ........................................................................... 174
9.2. Sport o‘yinlarining turlari ...................................................................... 179
9.3. Yakkakurashlar ........................................................................................ 181
9.4. Sportning tezlik-kuch turlari ................................................................. 182
9.5. Sportning murakkab-texnik turlari ........................................................ 183
X BOB. AKKLIMATIZATSIYA (ADAPTATSIYA) .................................... 185
10.1. Sovuqqa, issiqlikka, balandlikka adaptatsiya ...................................... 186
10.2. Issiqlikka adaptatsiya ............................................................................ 187
10.3. Atmosfera bosimiga adaptatsiya ........................................................... 189
10.4. Mushak faoliyatiga adaptatsiya ............................................................ 193
10.5. Jismoniy yuklama sharoitidagi tana harorati ..................................... 197
Ilovalar ............................................................................................................. 198
Foydalanilgan adabiyotlar ............................................................................... 213

---

216
Allamuratov Shuxratulla Inoyatovich
biologiya fanlari doktori
FIZIOLOGIYA VA SPORT
FIZIOLOGIYASI
(sport fiziologiyasi)
Kasb-hunar kollejlari uchun darslik
Òoshkent — «Turon-Iqbol» — 2010
Muharrir
F. Ismoilova
Badiiy muharrir
E. Muratov
Texnik muharrir
T. Smirnova
Musahhih
S. Abdunabiyeva
Kompyuterda sahifalovchi
K. Goldobina
Bosishga 13.09.10 da ruxsat etildi. Bichimi 60½90
1
/
16
.
«TimesUZ» garniturasi. Ofset bosma usulida bosildi. Shartli b. t. 13,50.
Nashr t. 15,55. Adadi 1611 nusxa. 253-raqamli buyurtma.
«TURON-IQBOL» MCHJ.
100182. Toshkent sh., H. Boyqaro ko‘chasi, 51-uy.
O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligining
G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi bosmaxonasida bosildi.
100128. Òîshkent, Shayxontohur ko‘chasi, 86-uy.