Sh. Abdullayeva I f. d., prof

 
1.3. Bank faoliyatini tashkil qilish va bank tarkibi 
[10].
Banklarning bajaradigan vazifalari va ko‘rsatadigan xizmatlari 
hajmi ularning katta-kichikligiga, ustav kapitalining hajmiga va ixtisos-
lashuviga bog‘liq. Ular uch xil bo‘ladi: mayda, o‘rta va yirik banklar 
(ustav kapitalining hajmiga qarab bo‘lishi mumkin). 
Kichik va o‘rta banklar asosan mayda va o‘rta hajmdagi xo‘jalik 
subyektlariga xizmat ko‘rsatib, bu banklarning asosiy vazifasi xususiy 
shaxslardan mablag‘larni depozitlarga qabul qilib olish, mayda korxo-
nalarga turli kreditlar berishdan iborat. Bunday banklar ko‘p hollarda 
quyidagi tashkiliy chizmaga ega (4-chizma). 
4-chizma.
Kichik va o‘rta banklarning tashkiliy chizmasi. 
Tijorat 
krediti bilan 
shug‘ul-
lanuvchilar 
Iste’mol 
kreditlari 
bilan shu-
g‘ullanuvchi 
xodimlar 
Kredit bo‘-
limlari 
 
Yuqori rahbariyat (direktorlar kengashi raisi, prezident 
yoki ijro etuvchi direktor ham shu tarkibda) 
Operatsion 
buxgalterlik 
bo‘limi 
Marketing va mab-
lag‘larni safarbar 
qilish bo‘limi 
Trast 
bo‘limi 
Buxgalteriya 
hisobi va audit 
bo‘limi 
Kassirlar
Xususiy shaxslar 
manfaati uchun 
joriy qilingan 
trastlar 
Operatsiyalar 
cheklar, kli-
ring, buxgal-
teriya provod-
kalari, schyot-
larni tekshi-
rish, mijozlar 
shikoyatlarini 
ko‘rib
chiqish
Korxonalar 
manfaati uchun 
joriy qilingan 
trastlar 
Yangi schyotlar 
Reklama va 
rejalashtirish 
Investitsiya 
bo‘limi 
Bankning 
aksiyalarini 
sotish 
Boshqa kor-
porativ tash-
kilotlar ak-
tsiyalarini 
sotib olish 
Pul muomalasi 
bo‘limi 
Naqd pul-
larni omo-
natlarga 
jalb qilish
Pul tu-
shumlari va 
chiqimlari 
bilan 
ishlash 

---

19
Kichik va o‘rta banklar faoliyatini direktorlar Kengashi nazorat 
qiladi va bank rahbari muntazam ravishda ularning oldida hisobot berib 
boradi. Mayda va o‘rta banklar faoliyatining yaxshi-yomon bo‘lishi uni 
oqilona boshqarish bilan birga ular joylashgan hududga hamda mijozlar 
sifatiga bog‘liq. Bunday banklar asosan juda yuqori bo‘lmagan 
tavakkalchilik bilan ishlaydilar. 
Yirik banklarning tuzilishi mayda banklar tuzilishidan umuman farq 
qiladi (5-chizma). 
Ular odatda bank-xolding kompaniyalariga, ya’ni bir nechta yirik 
banklar va moliya institutlari uyushmasiga bo‘ysunadi. Ularning aksiya-
dorlari kuzatuv Kengashini saylaydilar va bu Kengash bank-xolding 
kompaniyalariga qarashli moliya institutlari ustidan nazorat olib boradi. 
Bank-xolding kompaniyasi Kengashining bir nechta a’zolari bu kompa-
niyaga qarashli banklar Kengashlarining a’zolari ham bo‘lishi mumkin. 
Yirik banklarning eng katta muammosi – boshqarish muammosidir: 
rahbariyat o‘zining banki faoliyati haqida to‘liq ma’lumotlarga ega 
bo‘ladi, lekin bo‘limlar faoliyatlari bilan yaxshi tanish bo‘lmaydilar. 
Bank xizmatlari keng qamrovli bo‘lganligi tufayli mavjud jiddiy muam-
molar haftalar, hatto oylar davomida sezilmasligi mumkin. Yirik bank-
larning mayda banklardan ustunligi shundaki, ular turli va ko‘p sonli 
mijozlarga, bozorlarga xizmat qiladilar.