Ш. А. Маннонов номли “ёш бухгалтерлар клуби”

РЕЖАЛАШТИРИШНИ АКС ЭТТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. 
 
Джураев Б.М. – ТошДАУ, доцент, и.ф.н. 
Турсункулова Г.Б. – ТошДАУ, ассистент 
Ўзбекистон Республикаси ―Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида‖ги 
қонунининг 7-моддасига мувофиқ, ―Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини 
ташкил этишни корхона, муассаса ва ташкилот раҳбари амалга оширади‖
1
. 
Бунда хўжалик юритувчи субъект раҳбари бухгалтерия ҳисобини ва 
молиявий ҳисобот тизимини ташкил этиш учун масъул бўлиб, у ҳисоб 
ишларининг ҳажмидан келиб чиққан ҳолда маълум ҳуқуқларга эга.
Амалиѐтда хўжалик юритувчи субъект раҳбари камдан-кам ҳолларда 
бухгалтерия ҳисобини ўзи юритади. Одатда, бу вазифани бухгалтерия 
аппарати ѐки ѐлланган бухгалтер бажаради. Бу ҳолда хўжалик юритувчи 
субъект раҳбари бухгалтерия ҳисобини тўғри ташкил этиш учун барча 
зарур шарт-шароитларни таъминлаши, барча бўлинмалар ва бухгалтерия 
ҳисобига алоқадор ходимлар томонидан белгиланган талабларнинг 
бажарилишини таъминлаши лозим. Бунда раҳбар қуйидаги ҳуқуқларга эга: 
­ 
―бош бухгалтер раҳбарлигида бухгалтерия ҳисоби хизматини ташкил 
этиш ѐки шартнома асосида жалб қилинган бухгалтерия хизматидан 
фойдаланиш; 
­ 
бухгалтерия ҳисобини юритишни ихтисослаштирилган бухгалтерия 
марказига ѐки таркибига бухгалтерия субъекти ҳам кирадиган хўжалик 
бирлашмасининг марказлаштирилган ҳисобга олиш бўлимига юклаш; 
­ 
бухгалтерия ҳисобини мустақил юритиш‖
2
. 
Шунингдек, раҳбар қуйидагиларни таъминлаши шарт: 
­ 
ички ҳисоб ва ҳисобот тизимини ишлаб чиқилишини; 
­ 
хўжалик операцияларини назорат қилиш тартибини; 
­ 
бухгалтерия ҳисоби тўлиқ ва аниқ юритилишини; 
­ 
ҳисоб-китоб ҳужжатларининг сақланишини; 
­ 
ташқи фойдаланувчилар учун молиявий ҳисоботнинг тайѐрланишини; 
­ 
солиқ ҳисоботлари ва бошқа молиявий ҳужжатларнинг тайѐрланишини; 
­ 
ҳисоб-китоблар ўз вақтида амалга оширилишини‖
3
. 
Бухгалтерия ҳисобини оқилона ташкил этишни таъминлашда 
режалаштириш тизими муҳим аҳамиятга эга бўлиб, алоҳида иш турлари 
бўйича режаларни ишлаб чиқиш ва бажаришни ўз ичига олади (1.1-расм).
Ҳужжатлаштириш режасида хўжалик операцияларини ҳисобга олиш 
бўйича дастлабки ҳужжатлар бланкаларига бўлган эҳтиѐж ҳисоб-китоби 
1
Ўзбекистон Республикаси қонуни ―Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида‖, 7-модда. 
2
Шу ерда
3
Шу ерда. 

---

51 
тузилади. Бунда хўжалик юритувчи субъект дастлабки ҳужжатларнинг 
намунавий шаклларидан фойдаланиши ѐки ўзи мустақил ишлаб чиққан 
ҳужжат шаклларини қўллаши мумкин. 
Дастлабки ҳужжатлар бланкаларига бўлган эҳтиѐж аниқланганидан 
сўнг уларни сотиб олишга ѐки босмахонада чоп этишга буюртма берилади. 
Дастлабки ҳужжатлар бланкалари билан марказлаштирилган ҳолда 
таъминлашда уларни олиш учун юқори ташкилот томонидан буюртма 
берилади.
Дастлабки ҳужжатларнинг намунавий шакллари ҳам, корхонада 
ишлаб чиқилган шакллари ҳам Ўзбекистон Республикаси ―Бухгалтерия 
ҳисоби тўғрисида‖ги қонунида кўзда тутилган талабларга риоя қилган 
ҳолда тузилади.
Дастлабки ҳужжатларни ташкил этишнинг асоси корхона раҳбари 
томонидан тасдиқланган ҳужжатлар айланиши графиги ҳисобланади.