Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Ўспиринлик ёши ўқиш, меҳнат, мулоқот сингари етакчи 
фаолиятлар 
асосида 
умумий 
ва 
махсус 
лаёқатларнинг 
ривожланаётганлиги билан характерланади. Лекин, бу ривожланиш 
ўспириннинг ўзига ва унинг атрофидаги кузатувчиларга кам сезилади. 
Ўспиринлик даврига келиб, жуда кўп болаларда ўз фаолиятларини олдиндан 
режалаштириш лаёқати яхши ривожланган бўлади. Шунингдек, ўз-ўзини 
бошқариш ҳам ўспиринлик ёшидаги болаларда яққол кўзга ташланади. 
Ўспириннинг ўқув машғулотига муносабати ўз хусусияти ва 
мазмуни жиҳатидан бошқа ёшдаги ўқувчиларнинг таълим жараёнидаги 
муносабатидан тубдан фарқ қилади. Улар вояга етиб борадилар, уларнинг 
тажрибаси ортади; улар мустақил ҳаёт бўсағасида турганликларини 
англайдилар. Ўқувчиларнинг ўқишга онгли қараши кучаяди, бу қараш 
бевосита ҳаётий маъно касб этади. Илк ўспиринлар жамиятнинг келажакдаги 
меҳнат ҳаётида тўлақонли иштирок этишнинг зарурий шарти билим, 
кўникма ва малкаларнинг мавжуд фонди эканлигини, ҳосил қилинган 
мустақил билим эгаллаш кўникмалари эканлигини аниқ равшан ҳис 
қиладилар. Билимларга эҳтиёж сезиш ҳозирги вақтда илк ўспирларнинг 
характерли хусусиятларидан биридир.Ўқув режаси ва дастурнинг 
мураккаблашуви, янги фан ва мавзуларнинг киритилиши, ўзлаштирилиши 
назарий тафаккур ёрдамида амалга оширишни тақозо этади. Ана шундан 
келиб чиққан ҳолда, ўқувчиларнинг ўқишга муносабати ҳам ўзгаради, улар 
айрим фанларга танлаб муносабатда бўла бошлайдилар. Ўспирин 
ўқувчиларнинг ўқув фанларига муносабатлари қуйидаги ҳолатларга 
боғлиқдир: 

---

Ўспиринлик даврида билишга оид қизиқиш кўлами тобора амалий 
хусусият касб эта бошлайди. Жумладан, ижтимоий-сиёсий масалаларга, 
техника, табиатга, осмон жисмларига, спорт ва ҳоказоларга қизиқиши 
кучаяди. Ўспиринларда сезгирлик, кузатувчанлик янада такомиллашиб 
боради, мантиқий хотираси, эсда олиб қолишининг оқилона йўли 
сифатида таълим жараёнида етакчи вазифани адо эта бошлайди. Мазкур 
паллада ўспиринларнинг тафаккури тобора мантиқий, фаол, мустақил ва 
ижодий хусусият касб эта бошлайди. Тафаккур ривожланиши билан 
биргаликда ўқувчиларнинг нутқ маданияти ривожланади. Ўспирин турли 
жанрдаги адабий асарларни ўқиши, тушуниши орқали мустақил фикр 
юритиш, мулоҳаза қилиш ва мунозарага киришиш, назарий фикрлаш
ҳамда ўз-ўзини таҳлил қилишга ўрганиб боради. Ўспиринлик