Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Джеймс Марша йигит-қизларнинг касбий 
тайёргарлик даврини тўрт босқичга ажратади: 
1. Ёшларда касб ҳақидаги тасаввур ва билимларнинг камлиги, ҳали 
ноаниқлиги босқичи. Бу босқич ҳали шахснинг эътиқодлари аниқ эмаслиги, 
касбни танламаганлиги, ким бўлиши ноаниқлиги билан тавсифланади.
2. Муддатидан олдин айнан ўхшашлигини топиш босқичи. Шахс ўз 
кучи, хоҳиши билан эмас, бошқанинг фикри билан, бошқа кишига эргашиб, 
тегишли муносабатлар тизимига қўшилиши билан характерланади. 
3. Моратория босқичи – шахс ўзлигини аниқлашнинг кризиси 
жараёнидалиги билан, ривожланишнинг кўп вариантлари орасидан ўзи учун 
энг мақбулини танлаши билан тавсифланади.
4. Эришилган ютуқнинг айнанлиги босқичи. Танлаш можароси ҳал 
этилганлиги, шахс ўзлигини намоён этишга амалда киришганлиги билан 
белгиланади. Ўқитувчи энг аввало ўқув-тарбия жараёнида ўқувчилар 

---

фаоллигини оширишни эсдан чиқармаслиги, юзага келган муаммоларни 
мустақил ечишга ўргатиши, ўқувчи ташаббускорлиги ва ижодкорлиги 
асосида ўзининг кимлигини намойиш этишига ёрдамлашиши зарур. Бунинг 
учун ўқитувчи шахсий ҳамда касбий сифат ва фазилатларни тўлиқ эгаллаган 
бўлиши лозим, бундай ўқитувчилар ўқувчилар билан кўпроқ дўстона 
мулоқотда бўладилар, ўзаро фикр алмашадилар, мавзуга доир муаммони 
таҳлил қиладилар ва бир қарорга келадилар. Ўқитувчи бу ўринда бутун 
эътиборини мавзу моҳиятини ўқувчиларга сингдиришга қаратиб, ўқувчилар 
эътиборини кечинмаларини ва ўзлаштириш имкониятларини алоҳида 
эътиборга олади. Ўқитувчи шахсига хос бўлган билимдонлик, ижодкорлик, 
мустақиллик ҳамда педагогик фаолияти учун масъулият ва жавобгарликни 
чуқур ҳис этиш ўқув-тарбия жараёни самарадорлигини таъминлашнинг энг 
муҳим омилларидир. 
Талабаларда касбни эгаллашнинг шаклланиши уларда мажбурият ва 
жавобгарлик ҳиссининг таркиб топиши билан боғлиқдир. Уларда ана шундай 
сифат ва кечинмалар тўла шаклланган бўлса, билимларни эгаллаш ёки 
касбий камолоти учун ҳеч нарса тўсиқ бўла олмайди.