Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Йўналтирилганлик
 - 
шахснинг интеграл ва генерализация қилинган 
хусусиятидир. 
Йўналтирилганлик билим, муносабатларнинг ҳамда шахснинг хулқ-
атвори ва хатти-ҳаракатларида ижтимоий аҳамият етакчилик килган 
мотивларнинг бир бутун эканлигида ўз ифодасини топади. Бу хусусият 
одамнинг дунѐқараши, қизиқишлари ва маънавий эҳтиѐжларида намоѐн 
бўлади. 
Йўналтирилганлик структурасида ғоявий эътиқод катта рол ўйнайди. 
Ғоявий эътиқод - бу билимнинг, ўша шахсга хос бўлган интеллектуал, 
эмоционал ва ирода сифатларининг синтези, ғоялар ва хатти-ҳаракатлар бир 
бутунлигининг негизидир. 
Тўртинчи тизим
 
ўз ичига шундай хусусиятлар, муносабатлар ва хатти-
ҳаракатларни оладики, уларда реал шахсларнинг ижтимоий «ўй фикрлари ва 
ҳис-туйғулари» акс эттирилади. Улар бу шахсларнинг сиѐсий жиҳатдан 
онгли, ижтимоий тараққиѐтнинг масъул арбоблари сифатида хулқ-
атворини белгилаб беради. Бунга гуманизм, оптимизм ва меҳнатсеварлик 
фазилатлари киради. 
Шахс шаклланишида у яшаѐтган муҳит, кишилар, жамиятнинг роли 
жуда каттадир. Масалан, бирон маҳаллада инсон шахсининг таркиб 
топишига фаол таъсир кўрсатувчи юзта ўзига хос ижтимоий муҳит бор 
деган маънони билдиради. Бу ерда шундай бир савол туғилади: 
«Ташқи 
муҳит инсон шахсининг таркиб топишига қандай таъсир қилади?»
Биринчидан,
 
ижтимоий муҳитдаги турли ҳодисалар одамнинг онгига 
бевосита таъсир қилиб, унда чуқур из қолдиради. 
Иккинчидан,
 
ташқи ижтимоий муҳит таъсирининг чуқурроқ ва 
мустаҳкамроқ бўлишига одамнинг ўзи ѐрдам беради. Маълумки, болалар ўз 
табиатларига кўра, илк ѐшлик чоғларидан бошлаб, ниҳоят даражада 
тақлидчан бўладилар. Болалар катта одамларнинг барча хатти-ҳаракатларига 
бевосита тақлид қилиш орқали бу хатти-ҳаракатларни, яхши-ѐмон 
фазилатларни ўзларига сингдириб борадилар. Болалар оилада, кўча - кўйда, 
катта одамларнинг ҳар бир ҳаракатларини, ўзаро муносабатларини зимдан 
кузатиб турадилар. 

---

Инсон шахсининг таркиб топишида ташқи ижтимоий муҳитнинг роли 
ҳақида гап борар экан, шуни ҳам таъкидлаб ўтиш зарурки, айрим ғайри 
табиий ҳодисалар инсон шахсининг таркиб топишида ташқи муҳит 
таъсирининг ҳал қилувчи аҳамиятга эга эканлигини тўла тасдиқлайди. Биз 
айрим тасодифий ҳолларда одам болаларининг ѐввойи ҳайвонлар
муҳитига тушиб қолиш ҳодисасини назарда тутаяпмиз. Ҳаѐтда бундай
ҳодисалар жуда сийрак бўлса ҳам ҳар ҳолда учраб туради. Масалан, 
Ҳиндистонлик доктор 
Синг Калькутта
 
яқинидаги ўрмонзорда бўри
болалари билан бирга иккита одам боласининг ҳам тўрт оѐқлаб югуриб 
юрганини кўриб қолади. Кейин 
 
уларни пойлаб, қароргоҳларини топиб,
болаларни олиб кетади. Улардан бирига