Ш. А. Агзамова, Э. А. Шамансурова, Д. К. Ганиева, С. А. Убайдуллаева

 
 
 
 
 

---

420 
XIII–БЎЛИМ 
 ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИНИНГ ШИКАСТЛАНИШИДА 
ШИФОБАХШ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ 
ШЖТ нинг тамойиллари ва вазифалари:
- синишни даволаш усулини танлаш беморнинг умумий аҳволи, ѐши, 
шикастланишнинг характери ва локализацияси билан аниқланади;
- синган бўлакларни репозиция қилиш оѐқ-қўллар узунлиги ва формасини 
тиклашни таъминлайди, ҳамда тезроқ битишига ва функциянинг тўлиқ 
тикланишига замин яратади;
- ўрнига туширилган синган суяк битиб кетгунгача фиксацияланган 
ҳолатда бўлиши лозим. 
Шикастланган жойдаги ҳаракатсизлик учта асосий усуллар ҳисобига 
эришилиши мумкин: фиксацион (фиксацияловчи боғлам), экстензион (оѐқ-
қўл шикастланган сегментини доимий тортиш тизими ѐрдамида чўзиш) ва 
оператив (
синган бўлакларни очиқ ѐки ѐпиқ солиштиришдан
ва уларни у ѐки 
бу усулда маҳкамлашдан иборат (винтлар, интрамедулляр ѐки кортикал 
металлик фиксаторлар ва б.) 
ШЖТ воситалари
- ДГ,
- сув муҳитида жисмоний машқлар,
- юриш билан шуғулланиш,
- маиший кўникмаларга ўргатиш, махсус аппаратларда (механотерапия) 
ва тренажерларда машқлар,
- ўйин машқлари ва спорт элементлари. 
 ДГ машғулотларида 
қатъий дозаланган, беморнинг ҳаракат аппарати 
функционал ҳолатига адекват бўлган жисмоний машқлар қўлланилади: 
- енгиллаштирилган характерли машқлар – роликли аравача, махсус 
столда осиб қўйилувчи анжомлардан фойдаланган ҳолда юмшоқ лямка билан 
тутиб туриб оѐқни сирпанувчи юзада таянтириш билан.

---

421 
- мушакларни мустаҳкамлаш учун дозаланган қаршилик билан машқлар 
қўлланилади ( методист қўли, амортизатор, гантеллар ва б.). 
- 
изометрик характерга эга машқлар (гипсли боғлам билан 
иммобилизация қилиш даврида ѐки сингандан сўнг скелетли тортиш). 
- актив машқлар. 
Кун давомида ДГ машқларини бир неча марта (3-4 марта) қайтариш 
рационал ҳисобланади. Ҳар бир муолажанинг давомийлиги 15—20 мин.дан 
ошмайди.
Сув муҳитидаги машқлар 
кўпинча
 
сувости уқалаши билан бирга 
қўлланилади. Бунга кўрсатмалар - мушаклар кучи ва бардошлигининг бирдан 
пасайиши, оғриқлар билан кечувчи бўғимларда ҳаракатнинг чекланганлиги, 
неврологик асоратлар билан умуртқа поғонаси касалликлари, оѐқ-қўл 
бўғимларида турли этиологияли контрактуралар ва б. сув муҳитидаги 
жисмоний машқларни шартли равишда қуйидаги гурухларга бўлиш мумкин: 
а) оѐқ-қўллар ва тана билан эркин ҳаракатлар; б) сузиш; в) юришга ўргатиш. 
Таянч-ҳаракат аппаратининг баъзи касалликларида жисмоний машқлар 
умуртқа поғонаси ва оѐқларни сувостида чўзиш билан бирга қўлланилади. 
Бунда оѐқ ѐки унинг сегментини сувда тутиб турувчи махсус гимнастик 
снарядлар (қалқиб турувчи пенопластдан пўкак, ласталар ва б.) ни қўллаш 
ҳаракатни енгиллаштиради.
Сувда ѐки сувдан ташқари муҳитда машқларни бажаришда юзага 
келадиган зўриқишдаги контраст ва сувнинг тўлқинланиши тез темпда 
ҳаракатларни бажаришда мушакларнинг мустаҳкамланишига ѐрдам беради. 
Оѐқ бўғимлари учун машқлар сувда турли – турган, ўтирган, ѐтган каби 
дастлабки ҳолатларда бажарилади.
Сувда юришга ўргатиш беморга шикастланган оѐғига тўлиқ зўриқиш 
қарши кўрсатма бўлганда (жароҳатланиш, жарроҳлик амалиѐтидан сўнг) ва 
баъзи касалликларда (парез, парличларда) даволашнинг маълум босқичида 
ўтказилади.

---

422 
Юриш кўникмасига ўргатиш ва юриш машғулотлари.
Юришга 
ўргатишдан олдин тўғри туриш ва тана вазнини бир оѐқдан иккинчи оѐққа 
ўтказиш ўргатилади. Бунда туриш учун махсус мосламадан фойдаланиш 
мумкин.
Юришга ўргатишдаги кетма-кет босқичлар: а) ҳарактланмайдиган 
мосламага (тутқич) қўллар билан таянган ҳолда юриш; б) бемор ўзи ўрнидан 
қўзғатувчи мосламага қўл билан таянган ҳолда юриш (манеж ва б.); в) чап ва 
ўнг оѐқ қадамлари билан бир вақтнинг беморнинг ўзи ҳаракатга келтирувчи 
мосламада қўл таянчини алмаштириш билан юриш (―ҳавозалар‖, турли 
конструкциядаги тростлар ва б.). Ўқитиш жараѐнида беморда чидамлилик, 
мувозанатни сақлаш, танани тўғри тутиш кўникмалари шаклланади. Бунга 
юриш машғулотида ҳаракатни кўрув назоратини кучайтириш (ойна олдида, 
йўлакчалар бўйлаб, турли хажм ва баландликдаги қаршиликлари билан 
йўлакчалар бўйлаб), вақти-вақти билан кўзни боғлаб ва мушакларни ҳис 
қилишга мўлжал қилиш билан эришилади. Табиий шароитда ўтказиладиган 
юриш машғулотлари сўнгги босқич ҳисобланади: юмшоқ тупроқ, гравияда 
юриш, ариқчалар ва тепаликлардан ўтиш ва б.