Seziyning haqida malumot Seziyning kelib chiqish tarixi Seziyning olinishi va xossalari

Tibbiyotda. Seziy birikmalari asosida oshqozon yarasi, difteriya, shok va shizofreniya kasalliklarini davolash uchun samarali dorilar yaratildi. Uning tuzlari, litiy preparatlari singari , normotimik ta’sir ko’rsatishga qodir
Seziy florid piezoelektrik keramika va maxsus ko’zoynak uchun ishlatiladi . Seziy xlorid – yoqilg’i xujayralaridagi elektrolit, molibden payvandlash uchun ishlatladi. Seziy bug’laridagi atomik o’tish atomik soatlarda mos yozuvlar chastotasi sifatida ishlatiladi .
Kimyo sanoatida esa seziy asosan katalizator sifatida ishlatiladi. Seziyli katalizatorlardan ammiak, xlor kislotasi, butil spirti, chumoli kislotasi singarilarni olish jarayonida foydalanish mumkin. Seziy-137 radioaktiv izotopi esa gamma-defektoskopiyada, o‘lchov texnikasida va tibbiy preparatlarni sterillashda ishlatiladi. Tibbiyotda ushbu radioizotopdan o‘sma kasalliklarini davolashda foydalaniladi.
Tabiatda tarqalishi
Yer qobig‘idagi seziy miqdori 3,7 gr/tonna deb baholangan. Seziy Yer sayyorasida asosan juda tarqoq holda tarqalgan bo‘lib, faqat ayrim seziyli minerallarda (asosan pollutsitda) oz miqdorda yig‘ilgan xolos. Shuningdek, kaliyli minerallarda ham seziy miqdori nisbatan sezilarli bo‘ladi. Rubidiy singari, seziy ham magmatik jinslar shakllanishining so‘nggi bosqichida to‘planish tendensiyasiga ega va pegmatitlarda seziy konsentratsiyasi eng maksimal darajaga yetadi. Granit pegmatitlarda seziyning o‘rtacha miqdori 0,01% ni tashkil qiladi, pollutsit mineraliga ega bo‘lgan ayrim alohida pegmatitlarda esa seziy miqdori 0,4% gacha yetishi mumkin. Dengiz suvidagi seziy miqdori taxminan 0,5 mkg/l atrofida bo‘ladi.
Seziy kristallari
Tabiatda asosiy seziy minerallaridan pollutsit (Cs, Na)[AlSi₂O₆]·nH₂O mineralida 22-36 foiz atrofida seziy oksidi jamlangan bo‘ladi; shuningdek, seziyli berill Be₂CsAl₂(Si₆O₁₈) – pettsotait mineralida, hamda, avogadrit (KCs)BF₄ minerallarida ham taxminan 7,5% miqdorida seziy oksidi mavjud bo‘ladi. Shuningdek, galaxit va margaritasit nomli seziyli minerallar ham ma’lum.
Kimyoviy xossalari
Zeziy elementi metallar ichida kimyoviy jihatdan eng faoli hisoblanadi (metallar ichida seziydan ham barqarori bu – fransiy elementi bo‘lib, lekin u radioaktiv modda hisoblanadi va tabiatda uchramaydi). Seziy kuchli qaytaruvchi (tiklovchi) sanaladi. Havoda bu element darhol alanga oladi va oksidlanib, CsO₂ hosil qiladi. Agar muhitda kislorod miqdori kam bo‘lsa, yoki, harorat juda sovuq bo‘lsa, seziyning havoga chiqishidan oddiy oksidi Cs₂O hosil bo‘ladi: