Sezgi organlarning yosh fiziologiyasi va gigienasi

Fazoni idrok qilish -  forma, kattalik, ob’ektlarni joylashishi, ularning re’lefi 

va yo`nalganligini idrok etishda ifodalanadi. Fazoni idrok etish kuchini, teri tuyush 

va muskul harakat organlari asosida yuzaga keladi.  

Vaqt idrok etish – ob’ektiv vaqtni, uning tezligi va ritmini aks etishidir.  

Harakatni  idrok  etish  -    ob’ektiv  fazodagi  joylashishi  va  o`zgarishini  aks 

etishi bo`lib, bunda ko`rinishi va kinetik analizator muhim ahamiyatga ega.  

Idrokning  sifati  bu  tezligi,  aniqligi  va  to`laligi.  Idrokning  sifati  tashqi 

omillarga  bog`liq  bo`lib,  bunga  narsa  va  hodisalarni  sifat,  turgan  joyi,  organi 

faktorlarga  –  sezgi  organlari  va  nerv  sistemasining  holati,  sub’ektiv    faktorlar  – 

bilim, tasavvur, qiziqish va tafakkur rivojlanishi bilan bog`liq.  

 Idrokning o`ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iboratdir: 

a) Predmetliligi 

b) Yaxlitliligi 

v) Strukturaliligi 

g) Konstantligi 

d) Mantiqiyligi 

e) Tanlanganligi 

Predmetlilik  –  bu  ob’ektivlashtirish  akti  bo`lib,  u  tashqi  olamdan  olingan 

ma’lumotlarni o`zida mujassamlashtiradi. 

---

Yaxlitlik – predmetlarni u haqidagi ma’lumotlarni jamlagan holda yaxlit idrok 

etishi. 

Strukturalilik  (tizimlilik)-  bu  predmetlarni  sezgilar  yig`indisi  sifatida  emas, 

balki  bu  sezgilar  asosida  predmet  strukturasini  ma’lum  bir  vaqt  oralig`ida 

shakllanuvchi uning elementlari orasidagi borliqni idrok etishdir. 

Konstantlilik  -    idrok  etilgan  predmet  xususiyatlarini  doimiyligidir, 

o`zgarmsligidir. 

Mantiqiylik – anglangan holda idrok etish, ya’ni predmetni aniq guruh, sinfga 

kiritgan holda umumlashtirish. 

Tanlanganlik  –  ko`p  ob’ekt  ichida  boshqalar  bilan  solishtirilganda  konkret 

ob’ekt fondan ajratilishidir. 

Idrokda  appertseptsiya  hodisasi  yuzaga  keladi  (Nemis  psixologi  G.Leybnits 

tomonidan  kiritilgan).  Bu  idrokni  mazmunini  olingan  bilimlar,  malakalar, 

qarashlarga insonni atrofga bo`lgan munosabatiga bog`liqligida ifodalanadi. 

Idrokda alohida hodisalar – illyuziya, gallyutsinatsiya va subsensor idroklar. 

Illyuziya  -  sezgi  organlarimizga  bevosita  ta’sir  etib  turadigan  narsa  va 

hodisalarni  noto`g`ri  yoki  buzib  idrok  etishdan  iborat  psixik  hodisa.  Illuyuziya 

hodisasi  ko`ruv,  eshituv,  harakat  idroki  kabi  -  sohalarga  xosdir.  Ularni  jismoniy, 

fiziologik  va  psixologik  sabablar  keltirib  chiqarishi  mumkin  jismoniy  sababga 

misol:  stakandagi  choyga  solingan  qoshiqni  siniq  deb  idrok  qilish.  Fiziologik 

sabab:  ko`zimizning  tagiga  yon  tomondan  barmog`imizni  bir  oz  botirsak  ko`rib 

turgan  predmetimiz  ikkilanadi.  Psixologik  sabab  kontrast  natijasida  notugri 

ko`rinish oq fondagi kulrang doimo qora fondagidan ko`ra to`qroq ko`rinadi.  

Gallyutsinatsiya  alaxsirash, bosinqirash, valdirash  real voqealikdagi narsa  va 

hodisalarning analizatorga bevosita ta’sirisiz ongimizda turli obrazlarning xayoliy 

ravishda paydo bo`lishidan iborat psixopatologik hodisa.  

Subsensor idrok – miyaga his etish organlari orqali etib keladigan signallarni 

inson tomonidan ongsiz ravishda idrok etilishi va qayta ishlanishidir. 

 

 

---

 

 

 

Adabiyotlar: