“Сервис” илмий-амалий журнал

2014-2016 йилларда Ўзбекистон Республикасида кўрсатилган молиявий 
хизматлар ҳажми
1
 
Кўрсат-
кичлар 
2014 йил 
2015 йил 
2016 йил 
млрд. 
сўм 
2013 йилга 
нисбатан, 
%да 
млрд. 
сўм 
2014 йилга 
нисбатан, 
%да 
млрд. 
сўм 
2015 йилга 
нисбатан, 
%да 
Хизматлар 
жами 
65880,4 
115,1 
75356,8 
114 
92536 
114,5 
Молиявий 
хизматлар 
6728,20 
132,1 
8206,7 
130,6 
9898,4 
119,8 
батларда пул маблағларини шакллантириш билан боғлиқ ижтимоий-иқтисодий 
муносабатлар йиғиндисини англатади. Шу боис молиявий хизматларни самарали 
амалга оширилиши кўп жараёнларни ижобий ҳал этилишини таъминлайди. 
Жумладан, юридик ва жисмоний шахсларни молиявий ресурслар билан 
таъминланиши, жамғармаларни кўпайтириш имкониятларига эришиш, аҳолини ва 
бизнесни турли рисклардан суғурталаш ва шу каби бошқа муҳим хизматларни 
кўрсатиш орқали аҳоли ҳаёт сифатини оширишга хизмат қилади. 
Ҳар қандай молиявий хизматнинг 3 та асосий хусусияти характерланади: 
1) операциялар учинчи шахслар фойдасига амалга оширилади, яъни 
молиявий хизматнинг воситачилик характерига эга бўлиши;
2) шартнома предмети – молиявий активлар; 
3) операция мақсади – фойда олиш ёки молиявий активлар ҳақиқий 
қийматини сақлашдир. 
Шундай қилиб, молиявий хизмат – мижозларнинг шахсий молиявий 
эҳтиёжларини қондиришга йўналтирилган молиявий активлар билан мос 
операцияларни бажариш натижасидир. 
Молиявий хизматларнинг объекти сифатида молиявий муносабатлар билан 
боғлиқ бўлган қимматли қоғоз, суғурта полиси, нақд пулсиз ҳисоб-китоблар, банк 
кредитлари, банк пластик карточкалари орқали чакана савдо хизматларини 
кўрсатиш ва бошқаларни келтириш мумкин. 
Молиявий хизматлар молиявий воситачиларнинг молиявий активлар билан 
фаолияти натижаси ҳисобланади. Молиявий хизматлар тўлов эвазига амалга 
оширилади, уни тақдим этишнинг мақсади эса молиявий ташкилотларнинг 
фойдасини олиш билан боғланади. 
Молиявий хизматларнинг қуйидаги шаклларини кўриш мумкин: 
- тўлов ҳужжатлари, тўлов карточкалари, чеклар чиқариш ва улар бўйича хизмат 
кўрсатиш; 
- молиявий активларни ишончли бошқариш; 
- валюта айирбошлаш фаолияти; 
- молиявий лизинг; 
- заёмга маблағлар тақдим этиш; 
- кафиллик тақдим этиш; 
- пул жўнатмалари; 
- суғурта соҳасидаги хизматлар ва жамғариб бориладиган пенсия таъминоти; 
- қимматли қоғозлар савдоси; 
- факторинг; 
- бошқа молиявий хизматлар. 
1
 www.stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси сайти маълумотлари.

---

“Сервис” илмий-амалий журнал
2018 йил 2-сон 
108 
Молия институтлари жаҳон иқтисодий интеграциялашуви жараёнида 
молия хизмат турларини барқарорлаштиришда катта ўрин тутади. Молия 
институтлари – бу молия ресурслари тизимини тартибга солувчи, унинг 
иштирокчилари ўртасидаги молиявий муносабатларни ва молиявий хизматларни 
оқилона бошқарувчи, юзага келган инфляцион ва инқилобий салбий омилларни 
бартараф этувчи ва мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришга ва барқарорли-
гини таъминлашга ёрдам берувчи молиявий ташкилотлар ҳисобланади. Молия 
институтларининг асосий мақсади молия хизматларини барқарорлигини 
таъминлаш, валюта ва кредит муносабатлари учун молиявий хизматлар сиёсатини 
ишлаб чиқиш ва ижросини таъминлаш ва мамлакат молия тизимларида вужудга 
келаётган янги молия хизматлари билан боғлиқ салбий муаммоларни бартараф 
этишга кўмаклашишдан иборат.
2017 йилда мамлакатимизда 12 та эркин иқтисодий ва 45 та саноат зонаси 
фаолияти йўлга қўйилди ва бу ташкилий чоралар ҳудудларни жадал 
ривожлантириш имконини бермоқда. Яқин вақт ичида яна 50 та янги саноат 
зонасини ташкил этиш бўйича амалий ишлар олиб борилмоқда
1
. Бу эса ўз 
навбатида молиявий хизматлар турларини кўпайтириш, уларни сифати, 
тезкорлигини ошириш заруриятини туғдирмоқда. 
Бугунги кунда иқтисодий-молиявий жараёнлар кутилмаган ва умуман янги 
кўринишдаги ўзгаришлар билан таснифланади. Молиявий хизмат кўрсатиш 
соҳаси ташкилотларининг келажаги ёки қисман башоратланиши ёки тўлиғинча 
башоратланмаслиги мумкин, бу эса ўзгарувчан ўзгаришларнинг доминантлигидан 
далолат беради. Ташқи муҳитдаги бундай вазият молиявий хизмат кўрсатиш 
ташкилотларидан энг салбий шароитда ҳам нафақат «тирик қолиш», шунингдек, 
ривожланиш учун зарур бўлган кўникмаларни талаб қилади. Молия хизматларини 
кўрсатувчи субъектлар учун ишлаб чиқариш, тижорат ва молиявий мақсадларни 
ажратиб кўрсатиш мақсадга мувофиқ. Аммо, молиявий хизматларни кўрсатувчи 
субъектларни бошқаришнинг маркетинг ёндашувида корхона ва маркетинг 
тизими субъектлари (истеъмолчилар, шериклар, рақобатчилар ва ҳ.к.) ўртасидаги 
ўзаро алоқаларни шакллантириш муҳим аҳамият касб этади. 
Молиявий хизмат кўрсатувчи банклар, кредит ташкилотлари, ломбардлар, 
суғурта компаниялари маркетинг “ 6 P “ маҳсулот (production), нарх (price), 
жойлаштириш (plaсe), реклама-ташвиқот фаолияти (promotion), жамоатчилик 
билан алоқалар (public relations) ва сиёсат (politics) элементларини қўллаб юридик 
ва жисмоний шахслар эҳтиёжлари, даромадлари, хоҳиш ва истакларини ўрганиб 
ўз хизматларини жорий қилиш замон талаби ҳисобланмоқда. Молиявий хизмат 
кўрсатувчи ташкилот ва муассасалар тадбиркорлик субъектлари билан 
ҳамкорликда ишлаш икки томонлама самаралидир. Тадбиркорлик мамлакат 
миллий иқтисодиётини жадал ривожлантириш, иш ўринларини кўпайтириш, 
аҳоли турмуш фаровонлигини юксалтиришнинг асосий омили сифатида 
қаралмоқда. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш ва уни 
жадал ривожлантиришга қаратилган давлат сиёсати бир марталик сиёсат эмас. 
Жорий йилги Халқаро валюта фонди маълумотларига кўра, аҳоли жон бошига 
тўғри келадиган ялпи ички маҳсулот ҳажми бўйича Ўзбекистон дунё рейтингида 
187 мамлакат ўртасида 134-ўринда турибди. Миллий валютамизни эркин 
конвертация қилиниши юридик ва жисмоний шахслар хорижий валютани 
тижорат банкларидан чекловсиз сотиб олиш ва эркин сотиш имконига эга бўлди. 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёевнинг 2017 йилда амалга оширилган асосий 
ишлар якуни ва Ўзбекистон Республикасини 2018 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожланти-
ришнинг энг устувор йўналишларига бағишланган мурожаатномаси. 2017 йил 22 декабр.

---

“Сервис” илмий-амалий журнал
2018 йил 2-сон 
109
Чет эл валютасининг олди-сотди операциялари ҳажми либерализация даврига 
нисбатан 1,5 баробар ошиб, ўртача 1,3 миллиард долларни ташкил этди. Бу эса 
молиявий хизмат кўрсатувчи банклар айланма хорижий маблағлари кўпайишини 
таъминлади. Шу билан бирга, давлатимизнинг олтин-валюта заҳиралари йил 
давомида 1,1 миллиард долларга кўпайди
1
.
Молиявий хизматлар рақобатнинг интенсивлигини аниқлаш асосида 
молиявий институтларининг хизмат кўрсатиш бозорининг аниқ сегментини 
эгаллашга йўналган бизнес фаолиятнинг жонланиш даражасини баҳолаш мумкин. 
Молиявий институтларнинг молиявий хизмат бозорининг маълум 
сегментини эгаллашга йўналтирилган мақсадига эришишни таъминлаш учун 
молиявий бозорида мавжуд ва жалб этилиши мумкин бўлган ресурслар ёки 
хизматлар етарлилигини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Бу эса амалда янги хизмат 
сегментларини кўрсатиш билан боғлиқ рисклар таъсирини ҳисоблаб чиқишни 
талаб этади. Айтиш жоизки, ҳар бир молиявий хизмат кўрсатишда молиявий 
институтлар рискларга дуч келади. 
Рисклар эса молиявий хизмат сифатини оширишга молиявий институтлар 
диққатини қаратади
2
. Акс ҳолда молиявий хизматлар доирасида амал қилиши 
мумкин бўлган рисклар молиявий институтларини молиявий хизматларидаги 
рақобатбардошлигини пасайтиради. Бундан молиявий институтлар катта зарар 
кўришлари мумкин бўлади.
Шароит ўзгариб борган сайин уни шакллантиришнинг янгидан-янги чора 
ва тадбирлари ҳам излаб топилмоғи лозим. Шу ўринда, Ўзбекистонда молиявий 
хизмат кўрсатишни ривожлантиришда маркетингни ўрни ва аҳамиятини ошириш, 
қўллаб-қувватлаш ва самарадорлигини ошириш ҳамда ривожлантириш йўллари 
бўйича қуйидагиларга эътибор қаратиш муҳимдир: 
- молиявий хизмат кўрсатувчи банк тизими фаолиятини ривожлантириш 
бўйича белгиланган вазифаларни амалга оширишда банклар билан тадбиркорлик 
субъектлари ўртасида самарали ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик муносабатларини 
таъминлаш;
- молиявий хизмат кўрсатиш соҳасидаги мақсадли истемолчи топиш 
учун, яъни умумий муштарак манфаатларга эга бўлган, мақсадли аудиториялар 
учун махсус мўлжалланган ўз таъсирига кўра самарадор реклама компанияларини 
яратиш; 
- молиявий хизмат турлари ҳақидаги ягона тўлиқ маълумотлар базасини 
яратиш; 
- иқтисодиёт 
тармоқлари учун самарали маркетинг хизматлари, 
операцияларини кўрсатувчи маркетинг фаолияти билан шуғулланувчи замонавий 
билимга, малака ва кўникмаларга эга ходимлари билан фаолият юритувчи 
маркетинг компания ҳамда фирмаларини ташкил қилиш; 
- молиявий 
хизмат кўрсатиш соҳасида рақобатбардош муҳитни 
шакллантириш ҳамда маҳсулот ва хизматлар бозорида монополияни босқичма-
босқич камайтириш; 
- маркетинг хизматларини амалиётда кўпроқ жорий қилиб миллий 
иқтисодиётнинг мутаносиблиги ва барқарорлигини таъминлаш, унинг таркибида 
молиявий хизмат кўрсатиш соҳаси улушини кўпайтириш; 
- 
маркетологлар гилдияси – жисмоний шахслар, маркетинг соҳасидаги 
мутахассислар, илмий ходимлар, маркетинг ўқитувчилари, тадқиқотчилар, 
маслаҳатчилар, маркетинг хизмати рахбарларининг ўз профессионал манфаатлари ва 
1
Ўша жойда..
2
Баймуратов Т.М. Суғурта фаолиятида рисклар трансфери. Монография. – Т.: “Iqtisod-moliya”, 
2005. – 196 б.

---

“Сервис” илмий-амалий журнал
2018 йил 2-сон 
110 
нотижорат шерикчилигини ҳимоя қилиш мақсадидаги профессионал бирлашмасини 
ташкил қилиш; 
- юртимизда фонд бозори, фонд биржасини янада ривожлантириш учун 
Қимматли қоғозлар бозорини мувофиқлаштириш ва ривожлантириш маркази ишини 
тубдан қайта ташкил этиш; 
- давлатнинг молиявий хизматлар соҳаси бўйича маркентинг йўналишининг 
инновацион янгиланиш дастурини шакллантириш, инновация ва инвестициялардан 
самарали фойдаланадиган янги авлод кадрларини, янги сармоядорлар синфини 
тайёрлаш; 
- илғор халқаро тажрибада қўлланиладиган маркетинг инструментлардан 
фойдаланган ҳолда пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш, шунингдек 
валютани тартибга солишда замонавий бозор механизмларини босқичма-босқич 
жорий этиш, миллий валютанинг барқарорлигини таъминлаш; 
- четдан кредит ва сармоялар олиб келиш бўйича самарали тизим 
яратишимиз, ҳар бир кредитни аниқ ишлатишни ўрганишимиз лозим; 
- инвестиция 
муҳитини 
такомиллаштириш, 
мамлакат 
иқтисодиёти 
тармоқлари ва ҳудудларига хорижий, энг аввало, тўғридан-тўғри хорижий 
инвестицияларни фаол жалб қилишда хуқуқий, иқтисодий, ижтимоий, географик, 
сиёсий билимга эга, дунёқараши кенг маркетологларни ўқитиб тайёрлаш чора-
тадбирларини кўрсак, бизнинг фикримизча, кутган самарага эришамиз. 
Ҳозирги вақтда молиявий хизмат кўрсатиш соҳаси билан шуғулланадиган 
банк, кредит ташкилотлари, ломбардлар, аудиторлик ташкилотларини ташкил этиш 
ва бошқариш борасида билим ва кўникмаларни ривожлантириш тобора муҳим 
аҳамиятга эга. Чунки, ҳар қандай соҳанинг ривожланиши учун тегишли билимга эга 
бўлган кадрлар тизими шаклланган бўлмоғи лозимдир. 
Бугунги кунда мамлакатимизда олиб борилаётган макроиқтисодий сиёсат ҳам 
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал суръатлар билан
ривожлантиришга қаратилган бўлиб, бунда ушбу молиявий сиёсат мазкур соҳага кенг 
иқтисодий эркинликлар яратиб бериш, қаттиқ қўллаб-қувватлашда ўзининг ёрқин 
ифодасини топмоқда. Дунёнинг энг тараққий этган мамлакатларидан бўлган АҚШ, 
Япония, Германия иқтисодиётининг муваффақиятлари ҳам кўпроқ тезкор ва 
самарали молиявий хизматлар фаолиятига таянади.
2018 йилга юртимизда “Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва 
технологияларни қўллаб-қувватлаш” йили, деб ном берилиши молиявий хизмат 
кўрсатувчи ташкилот ва муассасаларга кенг имкониятлар яратиб берилади ҳамда 
масъулият юклайди. 
Шундай қилиб, молиявий хизмат соҳасининг иқтисодиётдаги аҳамияти 
унинг иқтисодиётда рақобат муҳитини таъминлаш, йирик корхоналар учун 
инвестициялар киритиш ва кредитлар бериш тадбиркорлар учун ўз ишини 
бошлаб ёки ривожлантириш учун қулайлик ва имкониятлар яратиб бермоқда.