“Сервис” илмий-амалий журнал 020 йил 4-сон сервис

“Сервис” илмий-амалий журнал 
 
2020 йил 4-сон 
141 
ҳақиқий эҳтиѐжи, унинг ҳаѐт тарзи, иқлимий шароити ва техник ривожланиш даражаси 
билан белгиланади. Электроресурсларнинг энг охирги бўғинидаги ўзгартирилган сўнгги 
энергиянинг бевосита технологик қурилма ва мажмуаларда, маиший ҳаѐтда ва транспортда 
қўлланиши билан эса жамиятнинг тараққий этганлик даражаси белгиланади. Ишлаб 
чиқаришнинг энергияга бўлган эҳтиѐжини ўзгартириш учун жамиятнинг ноэнергетик 
ишлаб чиқариш кучларига таъсир қилмоқ керак. Истеъмолчиларнинг энергияни иқтисод 
қилиши том маънодаги энергия тежамкорлигини билдиради, яъни халқ хўжалигининг 
ҳақиқий энергия сарфи миқдорини камайтириш демакдир. Ишлаб чиқаришнинг барча 
соҳаларида энергия тежамкорлигига эришишда фан ва техниканинг роли беқиѐсдир. Яъни 
энергия тежамкор технология ва жараѐнларнинг ишлаб чиқаришда қўлланилиши, албатта, 
илмий изланишларнинг натижаси бўлмоғи керак. Жумладан, электр энергиядан унумли 
фойдаланиш, авваламбор, электрюритмаларда энергия тежамкор моторларни қўллаш, 
юкланишларни ростлаш, юкланиш даражасига қараб истеъмол қилинаѐтган актив ва 
реактив қувватини ростлаш, қувват исрофини камайтириш, оптимал бошқариш ва шу каби 
ўнлаб долзарб масалалар ечимини топиш фақат илмий изланишлар ва конструкторлик 
фаолиятлари билан боғлиқдир.
Умуман олганда, энергия самарадорлиги ҳақида гап кетганда Биз энергия 
самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар билан боғлиқ назарий ва амалий қарашларни 
таҳлил қилиб ва ўрганиб, ушбу масалани ҳал қилишга икки нуқтаи назардан қараш 
мақсадга мувофиқ, деган хулосага келдик. Биринчиси, самарадорликнинг классик 
таърифига ва умумметодологик асосига таянган ҳолда ѐндошиш бўлса, иккинчидан 
энергия ресурсларининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда ѐндошиш 
лозимлигидир. Булардан ташқари энергия самарадорлигига бир томондан истеъмолчилар 
ва иккинчи томондан, хўжалик юритувчи субъектлар нуқтаи назаридан қараш лозимдир. 
Истеъмолчиларнинг нуқтаи назаридан, энергия самарадорлигини баҳолашда 
қуйидаги йўналишлар инобатга олинади: 
- Энергия билан мунтазам узлуксиз таъминлаш; 
- электр қуввати белгиланган меъѐрда бўлиши; 
- тўловларни рақамли технологиялар асосида онлайн ҳисоб-китобларни амалга 
оширишни янада такомиллаштириш; 
- мижозларга хизмат кўрсатиш жараѐнини янада ривожлантириб бориш. 
Бундай хизматларни юқори савия ва самарадорликда кўрсатиш ва истеъмолчилар-
нинг талабларини тўлиқ қондириш учун электр энергияси ишлаб чиқариш ва таъминоти 
билан шуғулланувчи корхоналар хизматчилари профессионал малакага эга бўлишлари 
лозим. Ушбу ходимлар кўрсатилган хизмат турларини аъло бажариш билан бирга 
хушмуомала, мулойим, ўз кўрки ва тароватига эга, зийрак ва ҳушѐр бўлишлигини ҳам 
талаб қилади.
Энергия ресурслари самарадорлигини баҳолашда иккинчи йўналиш бўйича 
қаралганда шуни инобатга олиш лозимки, электр энергияси ишлаб чиқариш ва таъминоти 
билан шуғулланувчи корхоналар эгаси ѐки шу хўжалик юритувчи субъект шу соҳага 
қўйган инвестициясидан етарли даражада фойда олишга эришмоғи, мавжуд моддий-
техника 
асосларидан 
самарали 
фойдаланмоғи, 
ходимларнинг 
юқори 
меҳнат 
унумдорлигига эришмоғи ва харажатлардан ҳам самарали фойдаланмоғи лозим. Булардан 
келиб чиқиладиган бўлса, электр энергияси ишлаб чиқариш ва таъминоти билан 
шуғулланувчи корхоналарда самарадорликни баҳолаш учун, бизнинг фикримизча, 
кўрсаткичлар тизимидан фойдаланиш мумкин бўлади. Бундай кўрсаткичлар тизимини 
тўртта гуруҳга бўлишни тавсия қиламиз: 

электр энергияси ишлаб чиқариш ва таъминоти билан шуғулланувчи корхоналарга 
қўйилган активлар самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар; 

электр энергияси ишлаб чиқариш ва таъминоти билан шуғулланувчи корхоналар 
хўжалиги моддий-техника асослари самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичлар; 

электр энергияси ишлаб чиқариш ва таъминоти билан шуғулланувчи корхоналарда

---