Сентябрь 2020 10-қисм

J: Daraxtlarga qarab aniqlash
4. lotinchadan qilsang tarjima
“Sharq” so‘zini hosil qiladi.
Yo‘llaringni yo‘qotsang juda
hamrohu hayrixoh bo‘ladi.
J: Oriyentirlash
5. unga o‘simliklar yuzini burar,
qumursqalar inin og‘zin qurar,
”avstraliya” - so‘zi unga taqalar,
Bu tomonning nomi qanday atalar?
J: Janub
ikkinchi metoddan foydalanish orqali darsda ko‘pchilik o‘quvchilarni baholash imkoniyatiga 
ega bo‘lish mumkin. Bu metod «
Kim ko‘p ma’lumot aytadi? » 
deb nomlangan bo‘lib, uni 
quyidagicha tashkil qilish mumkin:
Sinfda nechta qator bo‘lsa har bir qatordan bittadan o‘quvchi doskaga chiqib ma’lum bir 
mavzu bo‘yicha birin – ketinlik bilan bittadan ma’lumot aytadi, 5 so-niyada uzilish bo‘lgan 
o‘quvchi yutqazib joyiga o‘tiradi. oxirida qolgan va eng ko‘p ma’lumot aytgan o‘quvchi g‘olib 

---

165
Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
sifatida rag‘batlatiriladi. 
uchinchi metod – 
« Raqamlar so‘zlaganda » 
deb nomlangan
 
bo‘lib, o‘qituvchi o‘tilgan 
mavzularga oid raqamlarni doskaga yozadi. o‘quvchilar tezda ushbu raqamlar nimani bildirishini 
izohlab berishlari lozim. masalan , 11022 m, 4643 m, 4484 m, 13 ta , 1507 yil , 1498 yil, 1595 yil 
, 1966 yil, 1976 yil ... . 
To‘rtinchi metod 
« Nima uchun ?» metodi . 
axborot kommunikatsion texnologiyasi (akT ) orqali slaydlar va rasmlarda orol dengiziining 
1960 yilgacha bo‘lgan holati va bugungi holatini taqqoslash orqali o‘quvchilarga orol fojeasi 
haqida ma’lumotlar beriladi, hamda ularning mustaqil fikrlash qobiliyatini yanada yuksaltirishga 
ko‘maklashiladi.
« Nima uchun ? »
sxemasi usuli - muammoning dastlabki sabablarini aniqlash bo‘yicha fikrlar 
zanjiri. Tizimli, ijodiy, tahliliy fikrlashni rivojlantiradi va faollashtiradi. muammoni aniqlash, uni 
tahlil qilish, rejalashtirish va uni hal etish usuli . 
Buning uchun o‘quvchilar nima uchun ? sxemasini tuzish qoidasi bilan tanishadilar. alohida 
kichik guruhlarda muammoni ifodalaydilar. nima uchun? so‘rog‘ini beradilar va chizadilar, shu 
savolga javob yozadilar. Bu jarayon muam-moning dastlabki sababi aniqlanmagunicha davom 
etadi . orol dengizi suvi qurishi muammosining dastlabki sababini aniqlash uchun 4 marta nima 
uchun ? degan savolga javob beriladi : 
1. nima uchun orol dengizi suv sathi pasaydi ?
Javob : Chunki orol dengiziga quyiladigan amudaryo va Sirdaryo kam miqdorda suv quygan .
2. nima uchun amudaryo va Sirdaryo orol dengiziga kam miqdorda suv quygan ?
Javob : Chunki amudaryo va Sirdaryodan ko‘plab kanallar qazilgan . 
3. nima uchun amudaryo va Sirdaryodan ko‘plab kanallar qazilgan ?
Javob : Chunki cho‘llarni o‘zlashtirish va suv chiqarish uchun kanallar qazilgan .
4. nima uchun cho‘llar o‘zlashtirilgan ?
Javob : Chunki sobiq ittifoq hukumati tomonidan 1953 - yilda « qo‘riq va bo‘z yerlarni 
o‘zlashtirish to‘g‘risida » gi qarori qabul qilingan . 
orol muammosini bartaraf etishdagi o‘zbekiston respublikasi hukumatinnig amalga 
oshirayotgan amaliy ishlari, BmTning iqtisodiy ko‘magi va boshqalrni takidlagan holda ekologik 
madaniyatni yanada yuksaltirish, ayniqsa suvdan foyda-lanish madaniyatiga katta e’tibor berish 
lozim.
nima uchun ? 
nima uchun ? 
uchunНима 
учун? 
nima uchun ? 
Нима учун? 
nima uchun ? 
nima uchun ?

---

166