Seminar mavzusi radikal almashinish reaksiyalari Semyonov va Konovalov reaksiyalari mexanizmi asosida tushuntiriladi. Konovalov reaksiyasi

Seminar mavzusi radikal almashinish reaksiyalari
Semyonov va Konovalov reaksiyalari mexanizmi asosida tushuntiriladi.
Konovalov reaksiyasi - alifatik va alitsiklik, shuningdek, yogʻaromatik birikmalardagi vodorod atomini suyultirilgan nitrat kislota bilan nitrolab nitroguruhga almashtirish reaksiyasi (suyuq fazali nitrolash):RH+HNO3 -> RNO2+ H2OBunda R — alkil, sikloalkil, arilalkil.
Konovalov reaksiyasi normal yoki yuqori bosim ostida amalga oshiriladi. Reaksiya tezligi va nitrobirikmalar hosil boʻlishi temperaturaga, nitrat kislota konsentratsiyasiga hamda boshlangʻich birikmaning tuzilishiga bogʻliq. Agar almashinish assimmetrik uglerod atomida roʻy bersa, optik faol nitrobirikmalar hosil boʻladi. Uchlamchi uglerod atomidagi vodorod juda oson, ikkilamchi uglerod atomidagi vodorod qiyinroq, birlamchi uglerod atomidagi vodorod juda qiyin almashinadi. Tarkibida uchlamchi uglerod atomi boʻlgan alitsiklik uglevodorodlar 9—10%li, almashinganlari esa 20% li NHO3 bilan nitrolanadi. Yogʻ-aromatik uglevodorodlarni nitrolash jarayoni a — holatdagi yon zanjirda kechib, reaksiya pirovar-dida, asosan, mononitrobirikmalar hosil boʻladi. Konovalov reaksiyasi sanoatda nitroalkanlar va sikloalkanlar olishda, shuningdek, lab. amaliyotida uglevodorodlarning tuzilishini aniqlashda qoʻlla-niladi. Reaksiyani 1888-yilda M. I. Konovalov kashf etgan.^[1]
Konovalov reaktsiyasi (alkanlarni nitrlash) - bu alifatik, alitsiklik va yog'li aromatik birikmalarni suyultirilgan HNO3 (suyuq fazali nitrlash) bilan qizdirish va bosim ostida nitrlash.
Reaktsiya natijasida vodorod atomi NO2 nitroguruhi bilan reaksiya mahsulotlari - nitro birikmalar (nitroalkanlar) hosil bo'lishi bilan almashtiriladi.

Alkanlarning birinchi nitrlanishi 1888 yilda kimyogar M.I. Konovalov. Konovalovning o'zining majoziy ifodasiga ko'ra, u kimyoviy faol bo'lmagan parafinlarni reaksiyaga kirishishga majbur qilib, "kimyoviy o'liklarni" tiriltirishga muvaffaq bo'ldi
Konovalov reaksiyasidan foydalanib, suyuq alkanlar nitratlanadi (C5H12 pentandan boshlab). Suyuq alkanlar 10-25% li nitrat kislota eritmasi bilan nitratlovchi reagent bilan birgalikda ampulalarga yopiladi va qizdiriladi (140-1500S).
Reaksiyaga deyarli barcha alkanlar kiradi, lekin reaksiya tezligi va nitrobirikmalarning unumi past.

Yog'li aromatik birikmalar yon zanjirning a-holatida oson nitratlanadi.

Vodorod atomlari uchinchi darajali uglerod atomida eng oson almashtiriladi, ikkilamchida qiyinroq va birlamchida eng qiyin.