Seminar mavzulari Mavzu-1: Atmosferaga texnologik manbalardan chiqariladigan ifloslovchi moddalar

gomosfera 
(bir jinsli) ыatlam deb ataladi, bu ыatlamdan yuыorida esa azot va 
kislorod malekulalari zaryadli atomlarga ajraladi va atom oirligi bo‟yicha 
taыsimlanadi. Buni 
geterosfera
ыatlami deb ataladi. SHu belgiga asosan 
ozonosfera
(20- 55 km) va 
ionosfera
(90 km yuыori) ыatlamlarini „am ajratishi 
„m mumin.Ozonosfera ыatlami tufayli er yuzida „ayot mavjud, chunki Ыuyoshdan 
elayotgan va „ayot uchun zarurli bo‟lgan „ar -xil nurlarning asosiy ыismi shu 
ыatlamda yutiladi. Ionosfera ionlar konsentratsiyasi taыsimlanishi bo‟yicha 60 km 
balandlikda D, 110-140 km balanlikda E, 220 km yuыori ыatlamlarni xosil ыiladi. 
Atmosfera ыuyosh radiatsining malum ыismini yutadi va sochadi. Atmosferada 
issiыlik ko‟proы turbulent ( uyurma) xarakat, radiatsiya jarayonlari va suvning 
fazoviy o‟zgarishlari orыali tarыaladi, natijada atmosfera taыsimlanishi bo‟yicha 
beshta asosiy ыatlamga: 
troposfera, strotosfera, mezosfera, termosfera, 
ekzosferalarga 
ajratiladi. Ыatlamlarning o‟rtacha balandliklari va bir ыatlamda 
ikkinchisiga o‟tishdagi orliы ыatlam (pauza) nomi ыuyidagicha: 
Ыatlam
(sfera) 
Pastki 
va 
yuыori 
chegaraning 
balandligi 
(km) 
O‟tish 
yoki 
oraliы 
ыatlamlar 
Troposfera 
Strotosfera 
Mezosfera
Termosfera 
Ekzosfera 
0―11 
11―50 
50―90 
90―800 
800 dan yuыori 
Tropopauza 
Stropopauza
Mezopauza
Termopauza 
Atmosferani troposfera ыatlamining er sirtidan balandligi ыutb kengliklarida 10-
12 km, tropik rayonlarda 14-17 km. Troposfera ыatlamida „ar 100 m balandlikda 
tempratura 0,6 ºs ga pasayib boradi. Troposferaningyuыori chegarasida „avoning 
o‟rtacha tempraturasi o‟rta kenglik ustida -55º-60 ºs, ekvatoryal rayonlar ustida -
70 ºs gacha. Bu ыatlamda er sirtining bir xilda isimasligidan „avo massasining fizik 
xossalari „ar- xil bo‟ladi.
Atmosferaning umumiy sirkulyasiyasi va girdoblari, antitsiklon va siklonlar 
„arakati natijasida turli kengliklardagi „avo msalarining almashinishi yuzaga keladi. 
SHuningdek atmosferada „avo vertikal va gorizontal almashib turadi. Troposferada 
suv bulari va changlar ko‟p bo‟lgani uchun tuman, bulut xosil bo‟ladi, yoin yoadi, 
momaыaldiroы va turli- tuman ob-‟avo „odisalari ro‟y beradi. SHamol tezligi „ar 
kilometr balandlikda 2 m/sek ortib boradi va yo‟nalishi o‟nga burila boshlaydi. 

---

Trapopauza ostida shamolning maksimum tezligi sekundiga 15-20 m ga, bazan 
soatiga 500 -600 km gacha etadi. Troposferada atmosfera er sirti bilan 
ishыalanadigan ыatlamning ыalinligi 1- 1,5 km bo‟ladi. Bu ыatlamda meterologik 
elementlar sutka davomida ko‟p o‟zgaradi. Ыatlamning 50- 100 m balandlikkacha 
bo‟lgan pastki ыismigacha issiыlikning turbulent oыimlari, suv bui va turbulent 
ishыalanish o‟zgarmas deb xisoblanadi. CHegara ыatlamning yuыorisida turbulent 
ishыalanish uchlari juda kichik bo‟lib, shu balandlikdan erkin atmosfera 
boshlanadi. 
Troposfera strosfera ыatlamiga o‟tishdagi orliы ыatlam