Seminar mashg’ulotlari 1 mаvzu: psixologiya fаnining predmeti vа rivojlаnish tаrixi seminar savollari

5. Psixologiya fanining vujudga kelishi

Psixologiya fanining vujudga kelishi, shakllanishi, rivojlanishi to’g’risida batafsil ma'lumot berish ushbu kurs uchun hart emas, chunki uning psixologiya tarixi sohasi mavjuddir. Shunga qaramasdan, psixologiya fanining paydo bo’lishi haqidagi ayrim ilmiy materiallar, ma'lumotlar yuzasidan qisqacha mulohaza yuritish maqsadga muvofiq.

Insoniyatning ijtimoiy tarixiy taraqqiyoti davomida qadimgi odamlar tabiiy hamda ijtimoiy ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ibtidoiy jamoa a'zolarining psixologik xususiyatlarini aniqlash, ulardan shaxslararo munosabatlarda oqilona foydalanish, o’zining xatti-harakati, shaxsiy faoliyati va muomalaga kirishishida ularni hisobga olishga intilib yashab kelganlar. Ko’p ming yillik ijtimoiy hayot tajribalariga asoslangan ravishda odamlar shaxsning individual (lotincha “individuum” alohida, yakka hol odam) xususiyatlarini jon bilan bog’lashga va uning ta'siri bilan izohlashga harakat qilishgan.

Qadimgi odamlarning tasavvurlariga qaraganda, inson tanasida jon joylashgan bo’lib, u shaxsga oid xususiyatlar, xislatlarni vujudga keltirish imkoniyatiga ega emish. Qadimgi ajdodlarimizning "jon" to’g’risidagi tasavvurlari shunga bog’liq, mutanosib tushunchasini keltirib chiqardi va buning natijasida animizm (lotincha anima "jon" degan) ta'limoti insoniyat tomonidan kashf qilinadi. Ibtidoiy xalqlarning tasavvurlarida ruh insonning tanasi bilan uzviy bog’liq holda hukm suradi, go’yoki yashaydi. Shuning uchun ijtimoiy hodisalar, hatto ong, shuningdek, real voqeliklar (o’lim, uyqu, bexush bo’lish, betoblik) kabilarni sodda tarzdagi moddiylik (mavjudlik) nuqtai nazaridan talqin qilishga uringanlar.

Sodda tafakkur shakllari bilan qurollangan qadimgi odamlar atrof-muhit to’g’risidagi rang-barang holatlar, hodisalar mohiyatini ilmiy jihatdan dalillash imkoniyatiga ega bo’lmaganligi sababli idrok qilingan narsani uning haqiqiy mohiyati tarzida aks ettirishgan. Ularning tasavvurlarida quyidagicha talqinlar keng o’rin egallagan:

1) O’lim - uyquning bir turi, lekin ruh ba'zi bir sabablarga ko’ra tanaga qaytib kelmaydi;

2) tush ko’rish - yqudagi tanani tark etib yurgan harakatdagi ruhning taassurotidir;

3) ruh - insonning aynan o’zidir;

4) ruhning eshtiyojlari, turmush haroitlari tirik odamnikidan tafovutlanmaydi;

5) marhumlarning ruhlari muayyan mashg’ulotlar tizimiga, ijtimoiy qonun-qoidalarga rioya qiluvchi hamjamiyatni yaratar emish;

6) tirik insonlar bilan marhumlarning ruhi bir-biriga bog’liq bo’lib, moddiy jihatdan o’zaro aloqadordirlar.