|
17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI
253
SHu ni a lo hid a t a’k id la s h lo z imk i, so ‘ngg i ikk i a sr mo ba yn ida, a yn iqs a, XX
asrda inso n t a fak kur i, u ning jis ma n va a xlo qa n t araqq iyo t ida n ilg ar ila b ket d i.
CHu nk i t a fa kkur , vu ju d va a xlo qd a n farq li o ‘la ro q, narsa larga a yla n is h
xu su s iyat iga ega. Nar saga a yla nga n t a fa kkur t inims iz ra vis hda ya ng i, o ‘z id a n
yuk sa kro q narsa ga a yla nad ig a n t afakkur ni t aqo zo et adi, u esa, o ‘z na vbat id a
ya na ya ng i nars a ni yar at ad i va shu t arzd a t a fakk ur o lg ‘a q ara b bo ra vera d i. Bu,
biz, o dat da, hiso bg a o lma yd ig a n qo nu niyat . CHunk i t a fakkur ning n ima ek a ni, u
qa nda y q ilib mo dd iy ja ra yo n lar ni o ‘zg art ir is h i ho z ir c ha no ma ’lu m, va ho la nk i u
bio lo g ik ho d isa e ma s. «Ta fa kkur e nerg iya s hak li e ma s, – de yd i ak ade mik
V. I. Verna dsk iy. – Q a nda y q ilib u mo d d iy ja ra yo nla r ni o ‘zg art ir a o lad i? B u
sa vo lga ilm ho z irc ha ja vo b t o pgan e mas »
6
. N ima bo ‘lg a nda ha m, t a fakkur nin g
ravnaqq a qara b t araqq iy q ilib bo r is hi isbot t a la b q ilma yd ig a n haq iq at . Ana s hu
ravnaq ning sur’at i b iz yarat ga n t exnik a vo s it a lar in i t ezko r lik bila n o ‘zgar ib,
qu la yla shib , go ‘za lla s hib bo r ish in i t a’min la b ke lmo qda. Bu nd a bad iiy-t e xnik
yo k i est et ik fao liyat hiso bla n mish d iza ynn ing ro li kat t a.
D iza yn ( ing lizc hada lo yiha, c hiz ma deg a ni) X X a sr ning bo s hlar id a «xu nuk
bu yu m ya xs hi so t ilma yd i » d ega n iqt iso d iy t a la b a so s ida G ‘ar bd ag i sa no at is hla b
c hiqar is h iga k ir ib ke ld i. G ap shu ndak i, inso n bila n t exn ika ning esk ic h a
s hak lid ag i o ‘z aro a lo qas i e nd ilikd a ya xs hi sa mar a ber ma y qo ‘yg a n ed i. U nda
inso n t e xno lo g ik re jimga mo sla s hga n ho lda, t ez lik, a niq lik, must a hka mlik ka b i
t exno lo g ik me zo nlar a so s ida ish la yd ig a n ishc hi s ifat ida ba ho la nard i. Bu na fa qat
inso np ar var lik , ba lk i t e xnik a viy ra vnaq nuqt a i na zar id a n ha m no maq bu l ed i.
SHu bo is t exnik a ni inso niyla s ht ir ish zarur iyat i t ug‘ild i. End i is hc hi yo
xiz mat c hin ing s ha xs iy q iz iq is h i, ijo d iylik ka s b et ga ni ho lda, faqat me hnat
nat ija s i bila n c he k la nma sd a n, me hnat jara yo ni va u ning ma z mu nig a ko ‘c hib
o‘tishi lo zim bo‘lib qo ldi. Bu – mehnatning estetik tabiat kasb et ishi va
inso niyla s hu vi d e makd ir . SHu nda y q ilib, t exnika n i va is hla b c h iqar is h mu hit in i
inso niyla s ht ir is h me hnat ni faqat zarur iyat deb e ma s, ba lk i e ht iyo j dara ja s id a
t ushu nis hg a
o lib
ke ld i;
t exnik a ni
inso niyla s ht ir is h
mu h it ni
inso ng a
mo s la sht ir is h i baro bar id a, uni est et ik tarzda t as hk il et is hn i ha m o ‘z ic hig a
o lad iga n bo ‘ld i.
D iza yn n ing z arur iyat ga a yla n is h i na fa qat za mo na viy ilmiy-t e xnik a vi y
ravnaqq a, ba lk i o mma v iy is h la b c hiqar is h va u mu mmad a niyat dara ja s in in g
yuk sa k lig iga ha m bo g‘liq. Bu nd a y sha ro it da xar ido r o ‘z in ing erk in t a nlo v
imko niyat i bila n is h la b c hiqar ish t ak lif q ilg a n ma hsu lo t ni rad et is hi va o ‘z
e ht iyo jig a ja vo b bera d iga n t o var ni yu qo r i ba ho la s hi mu mk in. Y A’ni, xar ido r o ‘z
d id ig a mo s nar sa ni t a nla yd i; xar id jar a yo ni «bo r iga bar aka » t arz ida g i
t avakk a lc hilik ho lat iga e ma s, ba lk i t o varga fao l mu no sa bat s hak lig a a yla na d i.
Ana s hu nda y mu no sa bat ga lo yiq bo ‘lishi uc hu n t o var ning s hak li mu h i m
a ha miyat ga mo lik. T a biiyk i, bir inc h i na vbat da go ‘za l va u lu g‘vo r ko ‘r in is hg a
ega
nar sa larg ina
ja miyat ning
e’t ibo rini
qo zo nad i.
SHu nda
t o var ning
u mu mme zo nga ja vo b berad iga n est et ik qadr iyat s ifat ida qa bu l q ilin is h i ro ‘y
berad i va u is h la b c hiq ar is hn ing xar ido rga, xar ido r ning e sa, is h la b c h iqar is hg a
est et ik t a’s ir in i t a’min la yd i.
SHu ni u nut ma s lik lo z imk i, har qa nda y ko nst ruks iyac h i- in je ner d iza yne r
bo‘lo lma ydi. Injener-konstruktor, deylik, mashinani lo yiha lasht irar ekan,
dast la b uning mo t o rid a n to rt ib, kuzo vig ac ha bo ‘lga n q is mlar i lo yiha sin i c h iza d i
va shu nd a n ke ying ina u la r ni b ir - bir i bila n bo g‘la b ya xlit ma shina shak lig a
ke lt ir ad i. Nat ija da har bir q ism a lo hida «o ‘z ha yo t iga » ega bo ‘la d i. Y A’n i,
6
Вернадский В.И.
Начало и вечность жизни. М., «Советская Россия», 1989. С. 185.
Do'stlaringiz bilan baham: |
