Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar


-MAVZU. MANTIQ ILMINING PREDMETI, ASOSIY QONUNLARI



Download 15,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet441/643
Sana04.02.2022
Hajmi15,64 Mb.
#430761
1   ...   437   438   439   440   441   442   443   444   ...   643
Bog'liq
0500de0e3a84008f07a8a69c740ecd021b49d24d

10-MAVZU. MANTIQ ILMINING PREDMETI, ASOSIY QONUNLARI.
TUSHUNCHA TAFAKKUR SHAKLI SIFATIDA 
155 
Aniq real ta’rifning ikkita asosiy turi mavjud: 1) yaqin jinsi va tur belgisini 
ko‘rsatish orqali ta’riflash; 2) genetik ta’rif. 
YAqin jinsi va tur belgisini ko‘rsatish orqali ta’riflash real ta’rifning eng ko‘p 
ishlatiladigan turi bo‘lib, u ikkita bosqichdan tashkil topadi. Birinchi bosqichda 
aniqlanuvchi tushunchaning yaqin jinsi topiladi. SHu tariqa uning mazmuni 
qisman ochib beriladi. Ikkinchi bosqichda aniqlanuvchi tushunchaning shu jinsga 
kiruvchi boshqa tur tushunchalardan farqi aniqlanadi, ya’ni uning tur belgisi 
ko‘rsatiladi. SHu tariqa mazkur tushuncha mazmunining qolgan qismi ochib 
beriladi. Masalan, bizning oldimizda «metafora» tushunchasining mazmunini 
aniqlash vazifasi turibdi, deylik. Bunda, avval aniqlanuvchi tushunchaning yaqin 
jinsi topiladi: u «so‘z» tushunchasidir. «Metafora so‘zdir» deyish bilan «so‘z» 
tushunchasi mazmunida fikr qilinadigan muhim belgilarning metaforaga ham 
tegishli ekanligini ko‘rsatamiz, ya’ni «metafora» tushunchasi mazmunini tashkil 
etuvchi umumiy belgilarni aniqlaymiz. Ko‘chirma ma’noda ishlatilishi esa, 
metafora sifatida ishlatilayotgan so‘zning tur belgisi, ya’ni individual belgisi 
hisoblanadi. Bu tur belgini yaqin jinsga qo‘shib «Metafora ko‘chirma ma’noda 
ishlatiladigan so‘zdir», degan to‘la ta’rif hosil qilamiz. SHu tariqa eng qisqa yo‘l 
bilan, ya’ni yaqin jinsi va tur belgisini ko‘rsatish bilan tushunchaning mazmunini 
aniqlaymiz. 
Genetik ta’rifda aniqlanuvchi tushunchaning mazmuni u ifodalagan predmetning 
kelib chiqishini ko‘rsatish orqali ochib beriladi. Masalan, «Oksid metallarning 
kislorod bilan reaksiyaga kirishishi natijasida hosil bo‘lgan kimyoviy birikmadir», 
degan ta’rif genetik ta’rifga misoldir. Bu ta’rifning mantiqiy tarkibi yaqin jinsi va 
tur belgisini ko‘rsatish orqali ta’riflash bilan bir xildir. 
Ta’riflash ma’lum qoidalarga rioya qilishni talab etadi. Ular quyidagilardan iborat: 
a) ta’rif teng hajmli bo‘lishi kerak, ya’ni aniqlanuvchi tushuncha hajmi bilan 
aniqlovchi tushunchalar hajmlari yig‘indisi teng bo‘lishi kerak. Bu qoida buzilsa, 
ta’rif yo haddan tashqari keng, yo haddan tashqari tor bo‘lib qoladi. Masalan, 
«Mantiq tafakkurni o‘rganuvchi fandir» – haddan tashqari keng, «Mantiq isbotlash 
tarkibini o‘rganuvchi fandir» – haddan tashqari tor ta’rifdir; 
b) ta’rif aniq bo‘lishi kerak. Buning uchun obrazli iboralar, mazmuni noaniq 
so‘zlar ishlatilmasligi lozim. Masalan, «Xayol – uchqur ot», «Davlat dunyoviy 
ruhning siyosiy jihatdan namoyon bo‘lishidir» (Gegel) degan ta’riflarda bu qoida 
talablari buzilgan. Ularda chuqur ma’no bo‘lsa-da, tushunchaning mazmuni aniq 
ochib berilgan emas; 
v) ta’rif aylana shaklida bo‘lib qolmasligi kerak. Ta’rif berishda aniqlovchi 
tushunchaning mazmunini aniqlash uchun aniqlanuvchi tushunchaning o‘ziga 
murojaat etilsa, ta’rifda aylana hosil bo‘ladi. Masalan, «Mantiq to‘g‘ri fikrlash 
haqidagi fandir», deyilganda ta’rifda aylana vujudga keladi. CHunki «To‘g‘ri 
fikrlash nima?» degan savolga, «U mantiq qonun-qoidalariga rioya qilingan holda 
fikrlashdir», deb javob berishga to‘g‘ri keladi, ya’ni «mantiq» tushunchasiga 
murojaat qilinadi. 



Download 15,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   437   438   439   440   441   442   443   444   ...   643




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish