|
Kalit so‘zlar
:
Axborot resursi, axborot maqsadi, virtual makon, tekshirilgan
axborot, antik davr
HISTORY OF FAKES REASONS FOR APPEARANCE IN THE MEDIA
ABSTRACT
As the result of Internet and social media developing, every consumer, at the
same time, disseminator of information acts a role as a people's journalist. With an only
finger movement can convey a dubious message to thousands of people. Under such
conditions, every citizen can unknowingly become a link in a destructive chain of
misinformation. Historical trends show that fake information did not appear yesterday
or today. In this work, the researcher reflected on its origin and the history of its
appearance in the media.
Keywords:
Information resource, information goal, virtual space, verified
information, ancient period
I
nternet barchaning so`nggi ma’lumotlardan xabardor bo`lishi uchun
ulkan
qulayliklar taqdim etib qolmay, uning auditoriyasi uchun ham axborot yaratish va
tarqatish imkonini bermoqda. Biroq yangi axborot ekotizimida yolg`on xabarlar
ko`payayotgani jiddiy xatarga aylanib, faktlar bilan ishlashda jurnalistikaning
professionallik darajasi masalasining dolzarb ahamiyatini keltirib chiqardi va faktlarni
tekshirish ko`nikmasini takomillashtirishni taqozo etmoqda.
Soxta yangiliklar tushunchasining kelib chiqishi haqida gap ketganda, ularning
ildizlari antik davrlarga borib taqalis
hini ta’kidlash joiz.
Masalan, miloddan avvalgi
SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 489
birinchi asrda Oktavian o'zining raqibi Mark Antonga qarshi yolg'on axborot
kampaniyasini olib bordi. U Markning ichish odatlari va Misr qirolichasi Kleopatra VII
bilan munosabatlari haqida mish-mishlarni tarqatadi, go'yo uning qo'g'irchog'iga
aylanadi. Keyin Oktavian "Mark Antonning vasiyatnomasi" deb nomlangan hujjatni
nashr etadi. Hujjatda qayd etilishicha, Mark o‘limidan keyin fir’avnlar qabriga dafn
etilishini vasiyat qilgan. O'sha kunlarda bu xabar Rim aholisini g'azablantirdi. Ammo
keyin bu xabar yolg‘on, uydirma ekani ma’lum bo‘ldi.
1
Umuman olganda, bugungi
kunda “soxta xabarlar” deb ataladigan va axborot olamida o‘rganish va tahlil qilishni
talab qiladigan narsa jurnalistika paydo bo‘lishidan ancha avv
al mish-
mish va g‘iybat
tarzida keng qo‘llanilgan. Ko‘rib turganimizdek, bunday xabarlar tarqalishining oldi
olinmasa, jiddiy salbiy oqibatlar yuzaga kelishi mumkinligi haqidagi bahs-munozaralar
hamon davom etmoqda. Og'zaki muloqotni rivojlantirishda bunday ma'lumotlar turli
qarama-qarshilik va manfaatlarda ishlatilgan. Kundalik hayotda yolg'on, o'ylab topilgan
ma'lumotlarning ko'rinishi hali ham saqlanib qolmoqda, ularning ta'siri zamonaviy soxta
yangiliklardan kam emas. Og'zaki xalq amaliy san'atining rivojlanishi tufayli badiiy
ma'lumotlarning bir qismi ertak va dostonlarga o'tdi. Xalqning nomoddiy boyligi
hisoblangan ertak, doston, rivoyatlarda ezguliklar fitna, firibgarlik, aldov tarzida
yomonlikka duch kelgan.
Kitoblarni chop etish va tarqatishda ham mish-mishlardan axborot manbai sifatida
keng
foydalanilgan. O'rta
asrlarda
Frantsiyada
bir
qancha
nashrlar
nashr
etilgan.
Masalan, “Kanard” gazetasi (fransuz tilidan tarjimasi oʻrdak, yomon ovoz,
ohangdan tashqari notalar va kutilmagan voqealar degan maʼnoni anglatadi) gʻiybat,
kundalik voqealar mish-
mishlar va gʻiybatlar asosida talqin qilingan.
Tasdiqlangan
ishonchli ma'lumotlar qimmatga tushdi. Milliy frantsuz gazetasi La Gazette (1631)
boshqa mamlakatlardagi voqealarni muntazam ravishda yoritib boradi. 12 betlik
nashrning narxi 12 sous (sous - frantsuz valyutasi). Bu pulga ikki kilogramm non sotib
olish mumkin, bu katta oilani boqish uchun etarli. Gazetalarning qimmatligi tufayli
kambag'allar gazetalarni ijaraga olishardi. Amerikaning The Boston News Letter
gazetasi ham juda qimmatga tushdi.
Gazeta muharriri va noshir va kitob do‘konining
sobiq sotuvchisi Jon Kempbell gazeta uchun strategik yo‘l xaritasini ishlab chiqdi va
ma’lumot to‘plashning barqaror usulini topdi.
2
U o'z chiqishlarida yolg'onni fosh
qildi. Yaxshiyamki, uning gazetasi rasmiylar tomonidan ko'rilganidan keyin nashr
etilgan. Umuman olganda, mish-mishlar va g'iybatlar matbuot an'anaviy jurnalistika
namunasi sifatida paydo bo'lishidan oldin ma'lumot hisoblangan. Ommaviy axborot
vositalari ta
rixida, jurnalistikaning paydo bo‘lishi va rivojlanishining dastlabki
bosqichlarida yangiliklarning asosiy qismini mish-mishlar tashkil etgan. Buning bir
1
Kaminska, Izabella (January 17, 2017). “A lesson in fake news from the info
-
wars of ancient Rome”.
Financial Times.
Financial Times. Retrieved July 4, 2017.
2
Fake news: дезинформация в медиа
.
Н. Муратова,
Н. Тошпулатова, Г. Алимова. –
Ташкент: “Innovatsion rivojlanish
nashriyot-
matbaa uyi”,
2020.
–104 с.
SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3
Do'stlaringiz bilan baham: |
