«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 6

 
737 
 
mifologiyadan xalos boʻldi. Bu davr miloddan avvalgi III-I –asrlarga to`g`ri keladi. Kar 
Lukretsiy miloddan avvalgi 99 —55yillarda yashagan. Uning "Narsalarning tabiati 
haqida" poemasida Epikur (miloddan avvalgi 342— 270) taʼlimotini yoqladi, atomistik 
materializmni sheʼriy shaklda tavsifladi, mayda zarralar — atomlardan tashkil topgan 
olam hamisha harakatda deb taʼkidladi, uning bu asari materializm rivojida muhim 
ahamiyatga ega boʻldi. Imperiya vujudga kelgan davr yani miloddan avvalgi I-asr — 
milodiy I-asrda imperiya va imperator shaxsiyati ilohiylashtiriddi, IV-V -asr faylasuflari 
Platon va Aristotel asarlarini tashviq qildilar. 
Rim respublikasi davrining lotin ilmiy adabiyoti yodgorliklari juda ham kam. 
Miloddan avvalgi I-asrda Aristotel asarlariga sharxlar yaratilgan. I-asr oxirlarida 
astronomiya va matematikaga qiziqish ortgan. Ptolemeyning mashhur "Almagest" 
asarida olamning geotsentrik sistemasi bayon etildi. Sharqda astrologiya keng 
tarqalgan. Diafantning "Arifmetika" (taxminan III-asr), III-IV-asrlarda Papp 
Aleksandriyskiyning "Matematika toʻplami" asarlari mashhur boʻlgan. Ilmiytexnika 
adabiyotlari, asosan, qishloq xoʻjaligi, veterinariya, harbiy texnikaga bagishlandi. 
Miloddan avvalgi I-asr oxirida Vitruviyning "Arxitektura haqida 10 kitob" asari 
shuhrat qozondi. Harbiy texnika sohasidagi boy tajriba: lager va qalʼalar qurish 
masalalari adabiyotlarda yoritildi. Tibbiyot bilan bogʻliq ravishda botanika rivoj topdi. 
Dioskoridning 600 dorivor oʻsimlik haqidagi bayoni oʻrta asrlarda ham keng 
foydalaniddi. Vrach, anatom, fiziolog Galen butun Yevropada tibbiyot rivojida katta rol 
oʻynadi. Ilmiy adabiyotlar qiziqarli qilib badiiy yozilganligi bilan ham diqqatga sazovor. 
Rim davlatining hududiy oʻsishi miloddan avvalgi III-I-asrlarda geogragiya . bilimlari 
taraqqiyotiga imkon berdi. Imperator Avgust davrida jahonning katta geografik haritasi 
ishlandi. Miloddan avvalgi 37 yilda jamoat kutubxonasi tashkil qilindi, imperiyaning 
oxirgi asrida ularning soni 28 taga yetdi. 
Qadimgi Rimda miloddan avvalgi III-asr va milodiy III-asrlarda huquq keng rivoj 
topib, qonunlar yaratishda yuristlar katta rol oʻynadilar.I-III-asr larda turli ijtimoiy 
tabaqalarning qarashlarini aks ettirgan 2 huquq maktabi — respublika tuzumi 
tarafdorlari bilan prinsipat tarafdorlari oʻrtasida kurash davom etdi, bu jarayon sud 
ishlariga ham oʻz taʼsirini koʻrsatdi. Avgustdan boshlab imperatorlar yirik yuristlarni 
hal qiluvchi ovozga ega qilib, yuridik konsultatsiyalarni ularga topshirdilar. Imperator 
xizmatida boʻlgan bu yuristlar oʻz navbatida imperatorlarning cheksiz huquklarini 
himoya qildilar. 
MUHOKAMA
Tarix fani rivoji yilning muhim voqealari tavsiflangan annallardan boshlanadi. 
Miloddan avvalgi taxminan 130-yilda annallar 80 kitobdan iborat boʻlib "Katta 

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 6