Science and education scientific journal

 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
Ishlab chiqarish va sanoat elektronikasi 
2.
Umumiy elektronika va elekrtonika asoslari 
3.
Integral va gibrit texnologiya asoslari 
4.
Yarimo’tkazgichlar va yarimo’tkazgichli asboblar tehnologiyasi 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
36

---

KATTA SHAHAR VA TUMANLARDA BOG’-PARKLARNI TASHKIL 
QILISHNING TALABLARI VA AHAMIYATI 
Nurmatov Doniyor Olimjon o‘g‘li 
[e-mail] 
Farg‘ona politexnika instituti
 
 
Annotatsiya: 
Maqolada bugungi kundagi shahar va tumanlarda bog‘-parklarning 
o‘rni va muammolari tahlil etilgan. Shuningdek, ko‘kalamzor hududlarning aholi 
yashash sharoitiga va salomatligiga ta’sir etishi yoritilgan. Xorij mamlakatlarida bog’-
parklarni tashkil etish tajribalari haqida qisqacha yoritilgan. 
Kalit so‘zlar: 
Bog’-park, mikroiqlim, landshaft, ko’kalamzor hududlar, daraxtlar 
Bog‘-park - bu qulay tabiiy sharoitga ega bo‘lgan madaniyat muassasalari 
(mavjud ko‘chatlar, relyef, suv havzalari), shaharda qulay joylashuvi va qulay transport 
aloqalari mavjud bo‘lgan katta yashil hudud hisoblanadi. Bu hududlarni landshaftli 
tashkil etish rekratsion faoliyatni tashkil etish o‘lchamlari va tavsifiga bog‘liq. 
Bog‘larda, parklarda, hiyobonlarda, bulvarlarda landshaft bog‘-park hududlariga 
qo‘yiladigan talablarga muvofiq shakllanadi. Ammo maydonlar, piyodalarning 
ko‘chalari va daryo yoki havza bo‘ylari hududlarida rekreatsion bo‘sh vaqtni o‘tkazish 
zonalar 
hududining shaxsiy xususiyatlariga muvofiq ajratiladi, ma’lum 
cheklanishlarga yo‘l qo‘yilmaydi va loyiha mualliflarining ijodiy fikriga bog‘liq 
bo‘ladi. Rekreatsion uchastkalar boshqalaridan zich yashil o‘simliklar bilan ajratilishi 
mumkin. 
 
Shaharsozlik me’yorlari va qoidalarga muvofiq madaniyat va istirohat bog‘i 
davlat muassasasi hisoblanadi va aholining madaniy dam olishini tashkil etish, kattalar 
va bolalar o‘rtasida jismoniy tarbiya va dam olish ishlari, turli madaniy, ma’rifiy 
tadbirlarni o‘tkazish uchun tabiiy sharoitlardan yaxshiroq foydalanish maqsadida 
shahar, tuman markazida tashkil etiladi. 
Bog’- parklar shahar yoki tumanlarning mikroiqlimiga, aholi qisqa muddatli dam 
olishiga, salomatligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Shaharlarda bir nafar aholi soniga 50 m
2
yashil ekinzorlar havoning oqilona tarkibini ta’minlab beradi. Hozirda esa 
mamlakatimizdagi shahar yoki tumanlarda bog’-parklar maydonlari muhim o’rin 
tutadi. Bugungi kunda mavjud bog’-parklarning ko’kalamzor hududlari qisqarib 
ularning o’rniga boshqa maqsadlarda foydalanilmoqda. Agar shu tarzda ketadigan 
bo’lsa, shahar ko’kalamzor hududlari normativ hujjatlar talablariga mos tushmaydi va 
hududlarning mikroiqlimiga katta ta’sir ko’rsatadi. ashil daraxtzorlar xavoni 
sovitishning yagona vositasi bo’lib xizmat qiladi. Fotosintez jarayonida bir gektar 
erdagi yashil ekinzorlar 200 nafar odamning nafas olishiga etarli bo’lgan kislorodni 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
37

---

ishlab chiqarish quvvatiga ega. Shu bilan bir vaqtda, bir soat davomida 8 kg gacha 
karbon kislotasi yemiriladi. Daraxtlar barglari o'ziga xos issiqlik xususiyatlariga ega. 
Turli daraxtlaming barglari o’zidan har xil darajada issiqlik nurini va quyosh spektrini 
yutib, qaytarib va o’zidan o’tkazishi mumkin. Shuningdek, quyosh radiatsiya nurlarini 
yutish imkoniyati ham mavjud. Masalan, yosh emanzor quyosh radiasiyasining 96,8%, 
qarag’ayzor 96%, archa, terak va emanlar aralash o'rmon esa 97-98% nurlami ushlab 
qoladi. Daraxtlarning termohimoyalash funksiyasi shu bilan belgilanadi. 
Hozirda doimiy aholisi 2,7 milliondan oshiq va umumiy aholi soni taxminan 4 
millionga yaqin bo‘lgan Toshkentda 20 dan oshiq kam jamoat yashil istirohat bog‘lari 
mavjud. Farg‘ona shaharida esa 10 ga yaqin bog‘lar mavjud. Lekin aholi soniga 
nisbatan kam hisoblanadi. Bunday muammmolar aholisi zich joylashgan katta 
shaharlarda 
mavjud. 
Xorij 
tajribasida 
bunday 
muammolar 
vertikal 
ko’kalamzorlashtirish yoki kelajakdagi shaharlarni barpo etishda, o’zgartirishda eko 
shaharlarni yaratish masalalari ko’rib chiqilmoqda va qo’llanilmoqda.
Madaniy dam olish bog’lari - yirik yashil massiv bo’lib, u yerda aholining dam 
olishi ma’naviy-tarbiyaviy ish bilan chambarchas holda tashkil etiladi. Bunday 
joylarda ommaviy, ma'rifiy, madaniy ishlar, shuningdek, ilmiy-ommabop, 
badantarbiya va sport ishlarini rivojlantirishga katta e’tibor qaratiladi. Tegishli 
maqsadlarga muvofiq holda bog’larda kutubxonalar, ma’ruzaxonalar, ko’rgazmalar, 
attraksionlar tashkil etiladi, mavzuli kechalar, xalq sayillari, kinofilmlar namoyishlari 
va boshqa tadbirlar o’tkaziladi. 
O’zbekiston sharoitida soya-salqin rejimi yopiq maydonchalarda vujudga keladi. 
Lekin istirohat bog’ida ko’proq yopiq hududlar bo'ladigan bo'lsa, unday sharoitlarda 
shamollatish imkoni past bo'lib, dim holat yuzaga keladi. Shu sababdan bog’larda 
asosan yarimochiq maydonchalar ko’proq bo’lishi maqsadga muvofiq, chunki bunday 
joylarda shamollatish hamda soyalatish imkoniyati mavjud. Sayr etishga mo’ljallangan 
hiyobonlar soyalatib qo’yiladi, asosiy hiyobon esa - yarimochiq yoki ochiq tipda barpo 
etiladi. Istirohat bog’ining markaziy kompozisiyasi alohida ajratilishi lozim. Bu 
kompozisiya ko’l, basseyn, yirik klumba, haykaltaroshlik, favvoralar va gulzorlardan 
tashkil topgan keng hiyobon ko'rinishida bo'lishi mumkin. Bir gektar maydondagi 
ekinzorlar me’yori quyidagicha: daraxtlar - 150-200 ta; butalar - 1000-1200 ta (yashil 
to'siglami hisoblaganda); 1 gektar erdagi minimal miqdor esa - daraxtlar uchun 100 ta 
va butalar uchun 300 ta belgilanadi.