|
FARG‘ONA VILOYATI TARIXIY YODLIKLARINI MUHOFAZA QILISH
Toshpo’latova Barchinoy Ravshanovna
Abdullaevabarcinoj7@gmail
Farg’ona politexnika instituti
Anotatsiya:
Maqolada tarixiy yodgorliklarni saqlab qolish imkoniyatlari ko'rib
chiqiladi.Shu bilan birga Farg'ona viloyatida joylashgan tarixiy yodgorliklar haqida
umumiy ma’lumotlar keltirib o’tilgan.
Kalit so‘zlar:
“Poshshopirim” maqbarasi, tarixiy obidalarni muhofaza qilish,
yodgorliklarning madaniy va tarixiy-me’moriy qiymati,
mustamlakachilik siyosati,
mafkuraning sinfiy yondashuvi.
Yurtimizdagi
tarixiy-madaniy
yodgorliklarning ajralmas o‘rni milliy
qadriyatlarimizning bir qismi, muhim ahamiyatga ega. Hozirda 7216 ta yodgorlik
davlat tasarrufida, Respublikada muhofaza qilish shundan 2248 tasi meʼmoriy va
1695 tasi arxeologik hisoblanadi. Chor Rossiyasining mustamlakachilik siyosati,
mafkuraning sinfiy yondashuvidagi ilmiy va tarixiy tamoyillardan farqli ravishda
diktatura sovet tizimi jamiyatdagi barcha hodisalarga baho berish, bo'lmagan har
qanday fikrlarni rad etish o'z g'oyalariga mos keladi, jamiyatning tarixiy
rivojlanishiga hissa qo'shgan 130 yil davomida ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ma'rifiy
ishlariga salbiy ta'sir ko'rsatdi, xalqlarning rivojlanishi Kommunistik mafkuraning
asosiy g'oyalaridan biri edi "din - afyun" shiori ostida har qanday din va diniy
e'tiqodga toqat qilmaslik, ateizm targ'ib qilindi. 2019 yil holatiga ko'ra jami 4308 ta
yodgorlik mavjud bo’lib mamlakatda ro'yxatdan o'tgan. Arxeologik va me'morchilik
yodgorliklarining aksariyati sovet davlati tomonidan ekin maydonlarini kengaytirish
bahonasida vayron qilingan edi. Ayniqsa, ichida 30-yillarda paxta maydonlarining
keng koʻlamda kengaytirilishi natijasida Fargʻona vodiysi va 50-yillarda koʻplab
yodgorliklar tekislangan. Davlatimiz rahbariyatining shaxsan Respublika Prezidenti
Sh.Mirziyoyev tashabbusi bilan, bir qancha muhim qaror va farmonlar qabul qilindi.
Poshshopirim maqbarasi Farg‘onaning tarixiy yodgorliklaridan biridir. Birinchi
maqbarani oʻshlik usta Bedilxoki 1108 yilda qurdirgan qoraxoniylar hukmdori
Bugʻroxonning buyrugʻi bilan Oradan yillar o‘tib, Chingizxon davrida, 1222-yilda
qabr tomin general Maxsud Chordi tomonidan buzib tashlangan. Amir Temur
farmoni bilan Said Baraka va usta Ubaydullo qori boshchiligidagi usta me’morlar
tomonidan yakunlandi 1375-1400 yillardagi “Podshopirim” maqbarasi, shuningdek,
Kabatullo nomli kichik darvoza va mezzanin 1983-1989 yillarda Karimberdi
Yusupov rahbarligida O‘zbekiston xalq madaniyati va umuminsoniy qadriyatlar
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
172
akademiyasi xodimi, loyihasi bosh arxitektor Sh. Zoirov maqbarani rekonstruksiya
qilishgan.
Ushbu loyiha asosida 1995-1999 yillarda usta tomonidan yodgorlik qisman
ta'mirlangan. Qo‘qon Farg‘ona yodgorliklarini ta’mirlash boshqarmasi, “Alkor
Sheroz” ustasi Nishonov. Maqbara 2005-2007 yillarda “hashar” bilan ta’mirlangan.
Farg'ona vodiysi, ayniqsa Qo'qondagi binolari bilan ajralib turadi, bezatishning
yuqori madaniyati, birinchi navbatdagi, shiftning boyligi va xilma-xilligi. Ko'pincha
rekonstruksiya paytida uylar ko'rinishini o'zgartiriladi. Shunday qilib ikkita eski turar-
joy binolarini topish katta boylik deb hisoblanishi mumkin. Farg'ona vodiysining
ko'pgina tarixiy va madaniy yodgorliklari boy va rang-barang devoriy rasmlar, barcha
yo'qolgan dekorativ bezak tiklandi.Meʼmoriy yodgorliklarni oʻrganishning maʼlum
metodologiyasiga yordam va ularning madaniy va tarixiy-me’moriy narsalarni olib
yurgan holda yuklash O‘zbekiston me’moriy yodgorliklari, undan keyingi
yuksalishning muhim qoidalari tarixiy merosdir:1- binolarni maksimal darajada
saqlash; 2- binoning yangi funksiyasini tarixiy shakllanganiga yaqinlashtirish
funktsiya; 3-bino va bino o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqa qilish uchun muhit yaratish
tomoshabinlar; 4- xalq me’morchiligi an’analarining izchilligi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, birinchi navbatda, individual foydalanish
xususiyatini aniqlash kerak binolar va me'moriy majmualar - ularning muzey yoki
arxitektura sifatida xizmat qiladimi ko'rgazma yoki ular madaniy, ma'rifiy, turistik va
shunga o'xshash maqsadlar uchun moslashtirilishi mumkin.Yaqin vaqtgacha
yodgorliklarni muhofaza qilish va ta'mirlash asosan ifodalangan yodgorliklarni "toza"
ta'mirlash. Endi bu jarayon davlat ahamiyatiga molik vazifadir ziyoratchilar, xorijlik
sayyohlar uchun yodgorliklarni tayyorlash, targ‘ibot ishlarini kuchaytirish tarix va
moddiy madaniyat. Shubhasiz, Samarqand, Buxoro, Xiva kabi shaharlar muhim
turistik markazlar hisoblanadi. SHu boisdan maqsadli chora-tadbirlar ishlab chiqish
zarur bir qancha alohida yodgorliklar va me’moriy majmualarni saqlash va ulardan
foydalanish. sohasida ham monumental arxitekturaga xos usullarni tiklashdan
foydalaniladi bezatish. Naqshli bezak shiftni bezashda keng qo'llaniladi, unda asosiy
hisoblanadi naqsh chiziqlari quyuq oq massa bilan qilingan - tozalangan maxsus
aralashma gips (mahalliy alabaster), keyin eritma bilan qoplangan.
Bu shon-shuhrat keltirgan "Kundal" relyefli bezakning o'ziga xos ekvivalentidir,
temuriylar davridagi Samarqand inshootlariga bu zarhal naqsh bezatadi, Margʻilon
masjidi va Quva qarorgohining shift karnizlari. Bularning bezaklari binolari
noyobdir. Ko'pgina me'moriy yodgorliklar haligacha himoyalanmagan, masalan,
Poshshopirim Buvayda tumani, Paxtaobod qishlog‘idagi maqbara, buning natijasida
yodgorlik o'zboshimchalik bilan ta'mirlangan va shikastlangan, ichki arklari yopilgan
va qo'pol gipsli jabhalar g'isht va gumbaz qirralarini qoplagan. O'zbekistonda
shunday o'tmishdagi badiiy yodgorliklarga munosabat shakllandi, bir tomondan
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
173
tarixiy materializm tamoyillariga asoslanib, boshqa tomondan, dan kelib chiqadi
insoniyat yaratgan yaxshi narsalarni birlashtirish kerak. Faol munosabat meros,
o'tmishni hozirgi madaniy qurilishga jalb qilish, uning muhimligini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
