|
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
N. Azizxodjaeva. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. - T.:
Cho‘lpon, 2005.
2.
Raxmonov I., Qirg‘izboyeva N., Ashirboyev A., Valiyev A., Nigmanov B.
Chizmachilik. -T.: “Voris-nashriyot”, 2016-456 bet.
3.
Ashirboyev A., Valiyev A., Nigmanov B. Chizmachilik. -T.: “Voris-
nashriyot”, 2016-456 bet.
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
54
4.
N.X. Gulomova, D.A. Yuldasheva. Chizmachilik (umumiy o‘rta ta’lim
maktablari uchun metodik qo‘llanma) -T.: “Zuxra baraka biznes” 2017.
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
55
FUQAROLIK TARBIYASIDA TIL VA HUQUQIY TA’LIM - TARBIYA
Qo‘ziboyeva Go‘zal Saidrasul qizi
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti
Annotatsiya:
Maqolada bugungi kunda pedagogik tarbiya va undagi fuqarolik
jamiyatida olib borilayotgan huquqiy tarbiya haqida to‘xtalib o‘tilgan. Bunda
fuqarolik tarbiyasida tilning o‘rni va ahamiyati yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar:
fuqarolik, fuqarolik jamiyati, til, tilning ijtimoiy vazifasi, huquqiy
tarbiya.
Abstract:
The article focuses on pedagogical education and legal education in
civil society today. It highlights the role and importance of language in civic
education.
Keywords:
citizenship, civil society, language, social, legal education of
language.
Fuqaro - fuqaroligi huquqiy jihatdan e’tirof etilgan hamda muayyan jamiyat
(davlat) a’zosi bo‘lgan shaxs. Fuqarolik -insonning Vatan, xalq oldidagi huquq va
vazifalari, ijtimoiy va axloq me’yorlariga bo‘ysunishi, ijtimoiy faolligi hamda
ma’naviy yetukligidir. Fuqarolik deganda, insonni huquqiy yoki siyosiyhuquqiy
tomondan himoyalanishi va qonuniy manfaatlarining ushbu davlat ichida va uning
tashqarisida himoyalanishi tushuniladi.
1
Shunday ekan, kelajagi buyuk bo‘lgan
mustaqil, demokratik, huquqiy davlatni barpo etish ma’naviy jihatdan yetuk, axloqan
pok qilib tarbiyalangan yoshlar qo‘lida bo‘ladi. Yoshlar tarbiyasiga e’tiborni
kuchaytirish, ayniqsa, huquqiy, ijtimoiy va ma’naviy sohalarda o‘z aksini topadi.
Yosh avlodga yagona pedagogik jarayonda axloqiy tarbiya malakasini singdirishda
avvalo fuqaroviylik yo‘nalishini berish muhim masala sifatida qaralmog‘i lozim.
Zero ta’lim tizimida yoshlar ongida fuqaroviylik tushunchasini hosil qilish
vatanparvarlik g‘oyalari asosida shakllanadi. Shuning uchun ham fuqaroviylik
tarbiyasi vatanparvarlik tarbiyasi bilan uzviy bog‘liq holda amalga oshiriladi. Barcha
fuqarolarning qonun oldidagi huquqiy tengligi va qonun ustuvorligini, jamiyat
munfaatlari va aholi xavfsizligining muhofazasini kafolatlovchi huquqiy davlatni
barpo etish yo‘lidan borayotgan ekanmiz, biz barpo etayotgan yangi jamiyat yuksak
ma’naviy va axloqiy qadriyatlarga tayanadi va ularni rivojlantirishga katta e’tibor
qaratadi. Bu jarayon milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasiga, o‘sib kelayotgan yosh
avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga asoslanadi.
Fuqarolik tarbiyasi fuqarolik tushunchasming mohiyatini anglatish orqali
o‘quvchilarda yuksak darajadagi fuqarolik madaniyatini shakllantirish, ularni xalq,
1
B.X.Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti.T.2017.149b
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
56
Vatan, jamiyat manfaatlari yo‘lida kurashuvchi fuqarolar etib tarbiyalashga
yo‘naltirilgan pedagogik jarayon.
2
Xalqni buyuk kelajak va ulug‘vor maqsadlar sari birlashtirish, mamlakatimizda
yashaydigan millati, tili va dinidan qat’i nazar har bir fuqaroning yagona Vatan baxt -
saodati uchun doimo mas’uliyat sezib yashashga chorlash, ajdodlarimizga munosib
bo‘lishga erishish, yuksak fazilatli va komil insonlarni tarbiyalash, ularni
yaratuvchanlik ishlariga da’vat qilish, shu muqaddas zamin uchun fidoyilikni hayot
mezoniga aylantirish milliy istiqlol mafkurasining bosh maqsadidir.
Insonning haq - huquqlari va erkinliklari, jumladan, vijdon erkinligi ham qonun
yo‘li bilan kafolatlanadi. “Jamiyat hayotining burcha sohalarida qonunning
ustuvorligi, demokratik yo‘l bilan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarni hech
istisnosiz hamma hurmat qilishi va ularga og‘ishmay rioya etishi lozim”
Har bir pedagog ta’lim bilan tarbiya berishga jiddiy e’tibor berishi lozim.
O‘quvchi yoshlarga tarbiya berishda ularga yuksak fuqarolik his - tuyg‘ularni sifat va
xislatini tarkib toptirishda ta’lim va tarbiya birligi muhim ahamiyat kasb etgan.
Maktabda o‘qitiladigan har bir fanning o‘ziga xos tarbiyaviy ahamiyati va
imkoniyatlari bor. Ana shu imkoniyatlardan o‘z o‘rnida to‘g‘ri foydalanish
o‘qituvchining bilim, tajriba va mahoratiga, izlanishiga bog‘liq. Ta’limiy-tarbiyaviy
omil va vositalar ko‘p. Shulardan biri davlat ramzlaridan darslarda va sinfdan
tashqari mashg‘ulotlarda o‘rinli foydalanishdir. Davlat ramzlaridan pedagogik
maqsadlarda foydalanish, ta’lim va tarbiya jarayonida ularning ahamiyatini
o‘quvchilarga tushuntirish, ularning xulq atvoriga chuqur ta’sir etadi.
Til taraqqiyoti jamiyat taraqqiyoti bilan uzviy bog‘liqdir. Til - jamiyat
hayotidagi tarixiy, siyosiy va ijtimoiy o‘zgarishlar ta’sirida bo‘lgan tirik organizmdir.
Zamon ta’sirida ba’zi so‘zlar o‘lib, bir umrdan chiqib ketadi, ularning o‘rniga zamon
talablariga to‘g‘ri keladigan yangi so‘zlar tilga kirib keladi. Til, albatta, insoniyat
uchun ulkan ne’matdir. Shunday ekan, biz buni qadrlashimiz, beadab so‘zlar, boshqa
tillardan tog‘ridan-to‘g‘ri kirib kelayotgan so‘zlar bilan ifloslantirmaslikka harakat
qilishimiz kerak, chunki bu bilan biz, eng avvalo, xalqimizning ko‘p asrlik
madaniyatiga, shaxsiyatimizga katta zarar yetkazamiz. Til ajralmas qismdir insoniyat
jamiyati umuman olganda va har bir kishi alohida. Ma’lumki, odam va hayvon
o‘rtasidagi asosiy farq og‘zaki tilning mavjudligidir.
Demak, til muloqot vositasidir. Ma'lumki, til odamlar bir-biri bilan muloqot
qilish zarurati tug‘ilganda paydo bo‘lgan. Avvaliga bular alohida bo‘laklar, keyin esa
ma’lum so‘zlar to‘plami edi. Insoniyat taraqqiyoti taraqqiy etgan sari til ham
murakkablashib, rivojlanib, takomillashib bordi. Tilning har tomonlama rivojlanishi
uchun zarurligi isbotlangan insoniy fikrlash. Qanday yaxshiroq odam ona nutqiga
ega, tafakkuri qanchalik chuqur, boy va serqirra bo‘lsa. Til tasodifiy harflar va
2
B.X.Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti.T.2017.149b
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 May 2022
57
so‘zlarning yig‘indisi emas. U tizimdir. Til shu qadar rivojlanganki, unda juda ko‘p
novdalar mavjud. Bular professional, yoshlar jargonlari, har xil maxfiy tillar
(masalan, yer osti dunyosining tili) va boshqalar.
Har bir yangi avlod, ma’lum bir etnik guruh va har bir vakili tilni o‘zlashtirib, u
orqali jamoaviy tajribaga, atrofdagi voqelik haqidagi jamoaviy bilimlarga, umumiy
qabul qilingan xatti-harakatlar normalariga, odamlar tomonidan rad etilgan yoki
qabul qilingan baholarga, ijtimoiy qadriyatlarga qo‘shiladi. Bundan kelib chiqadiki,
til ma’lum bir shaxsning tajribasiga, uning xulq-atvoriga, madaniyatiga ta'sir
qilmaydi. Adabiy tilning ochiq yoki yashirin ta'siri ostida uning institutlari, an'analari
inson hayotining barcha sohalari bo‘lib, uning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan inson
yashayotgan til muhitiga, ona tilini qanday o‘zlashtirganiga bog‘liq bo‘ladi.
Huquqiy ta’lim-tarbiya uzluksiz jarayon bo‘lib, yoshlikdan boshlab berib
borilishi lozim. Bolalar oilada, maktabgacha ta’lim muassasalaridayoq xulq-atvor
qoidalaridan xabardor bo‘lishi, ma’naviy va ba’zi huquqiy normalar to‘g‘risida
boshlangich tushunchalar olishi, kelgusida bu bilimlar kengaytirilishi va
chuqurlashtirilishi aniq ifodalangan huquqiy xususiyat kasb etishi zarur. Shuning
uchun 2000-yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim
muassasalari va umumiy o‘rta ta’lim maktablaridan boshlab, barcha ta’lim turlarida
bosqichmabosqich huquq saboqlari, huquqiy bilim va tarbiya berib borilishi yo‘lga
qo‘yildi. Huquqiy tarbiya shaxs tomonidan o‘zlashtirilgan nazariy-huquqiy bilimlar
negizida huquqiy faoliyatni tashkil etish borasidagi ko‘nikma va malakalami hosil
qilish, unda ijobiy mazmundagi huquqiy sifatlami qaror toptirish va huquqiy
madaniyatni shakllantirishga yo‘naltirilgan pedagogik jarayon hisoblanadi. Shaxs
huquqiy madaniyatini shakllantirish huquqiy ta’lim va tarbiya jarayoning muhim
bosqichidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
