"sca" тизими бўйича бошқарув хисобини ташкил қилиш

"SCA" ТИЗИМИ БЎЙИЧА БОШҚАРУВ ХИСОБИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ

SCA (Stmlegic Cosl Analysis) — харажатарни (стратегик тахлил қилиш тизими бошқарув хисобининг мухим элементи сифатида 90 йилларда пайдо бўлди. Мазкур хисоб тизимининг асосий таркибий қисми ва марказий объекти — истеъмол қийматини шакллантириш занжири (value chain) хисобланади.

Истеъмол қийматини шакллантириш занжири усулида хар бир таркибий бўлинма олдига истеъмол қийматиии хозирги даражада саклаган холда харажатларни камайтириш ёки харажатларни ку"шйтирмаган холда истемол қиймати (даромад)ни ошириш имкониятини қидириш вазифаси қўйилади.
Занжирнинг хар бир халқаси ишлаб чикариш жараёнида зарурлиги, шунишдек, истеъмол килинадиган ресурслар нуқтаи-назаридан тахлил килинади, шуидан сўнг аник, муомалани бажариш кийматиии таққословчи ўлчам Cosl Driver (кост- драйвер) аниқланади. Кост- драйвер ва қийматини шакллантириш занжиршни қайта қуриш натижасида ракобатчилар устидан баркарор мавқеъга эга бўлишга харакат қилинади. Бундан ташқари Cosl Driver хисоби корхонани кескин рақобат шароитида маркетинг максадларига буйсунишига олиб келади.
Анъанавий бошқарув хисобида ягона кост -драйвер бўлиб махсулот хажми хисобланса, харажатларни стратегик тахлил (SCA) қилиш усулида иккига: таркибий ва операцион кост-драйверлар кўриб чиқилади. Таркибий кост-драйвернинг бешта мезони мавжуд:
— ишлаб чиқаришнинг кўлами (ишлаб чиқаришга, илмий-тадқиқот ва тажриба конструкторлик ишлари (ИТТКИ) ва маркетингга йўналтирилган инвестициялар хажми);
— таъсир доираси (вертикал интеграция даражаси);
— тажриба (кутилаётган муомалаларни амалга оширишнинг аввалги иқтисодий тажрибаси натижаси щндай бўлган);
— технологиялар ва уларнинг хусусиятлари;
— мураккаблик (махсулот иш, хизматлар) номенклатурасининг кенглиги).
Операцион кост- драйверлар корхонанинг таркибий сифатини муваффақиятли амалга оширишга кумаклашиши билан тавсифланади. У хам ўз иавбатида қуйидаги бўлакларга бўлинади:
— ходимларни жалб этиш- корхонанинг умумий мақсадига эришиш учун ходимлар қай даражада бу ишга жалб этилган;
— умумий сифатни назорати (TQM - Total QiiaJily Management);

• 
  қувватлардан тўлиқ фойдаланиш даражаси;
  
• 
  маҳсулотларнинг конструкцияси;
  
• 
  мол юборувчи ва харидорлар билан алоқалар;
  

Агар махсулот таннархи ананавий бахо шаклланишининг асоси қилиб олинса, корхонанинг махсулот хажми ва чакана баҳоси базасида — "Аниқ мўлжалли таннарх‖ номли бизга нотаниш бўлган янги категория туғилади. Шундай қилиб, харажатларни таннархини бошқаришга ишлаб чиқариш хажмини назорат қилиш, харажатларни иктисод қилиш, илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишлари, сотиш ва реклама харажатларини минималлаштириш орқали эришилади.
Мисол. Компания видеотехника, ишлаб чиқариш жараёнида видеомагнитофонларни такомиллаштириб, ўзғ ўзини тозалаб борувчи қалпоқчалар билан жихозлари учун 10 доллар қўшимча маблағ сарфлайди. Бу анъанавий бошқарув хисоби назарияси бўйича ортиқча харажатдир. Агар харидор қалпоқчани ўзи сотиб олса, бу унга йилига 20 долларга тушади. Видеомагнитафон 5 йил хизмат қилса, демак харидор 100 доллар қўшимча маблағ сарфлайди. Ишлаб чиқарувчи инобатга олиб, истеъмол кийматини шакллаигириш занжири қоидасига биноан (100-10 =90) 90 доллар иқтисод қилинадиган маблағ хисобидан бахони 10 долларга ошириши мумкин.
Демак, корпоратив стратегия корхона эришипши мақсад қилиб кейин сгратегик мақсадлар тўплами бўлиб, уларни амалга ошириш натижасида корхонада бажариладиган ишлар моделини тузиш, корпоратив стратегияни рўёбга чиқаришда корхона бизнес жараёнининг қайта ташкил қилинишини таъминлайди.